Өбүгэ үгэһинэн, өлбөт сүбэни омук бэйэтэ эрэ ситиһэр. Туораттан кэлэн абыраабыт, өрө тардыбыт суох. Арҕааттан-соҕурууттан үрэр хахсаат тыал астар туһа биллибэт. Онон хотугу муора хонноҕор хорҕойбут саха омук дьылҕата былыргыттан быйылгыга да, кэнэҕэски да өттүгэр иитэн таһаарбыт сайдам саҥа көлүөнэтиттэн, үүнэр ыччатыттан тутулуктаах. Иитиллибит – иэстээх.
У.А. Винокурова,
«Көлүөнэ ситимэ быстыбатын,
утум быстыбатын туһугар» кинигэ (2009)
киирии тылыттан
САХА НЬУРГУНА ДЬӨГҮӨР СУРКУОП
Туругу, соругу атыннык көрүөҕүҥ
Саха Өрөспүүбүлүкэтин сүүс сылын кэрдииһэ бүттүүн дойду уустук үйэтин – үксэ будулҕаннаах, атааннаһыылаах, алдьатыылаах Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриилээх, ол кэннэ үөһээ өксөйүүлээх, онтон былаас эстиилээх, таҥнары түһүүлээх, кэлиҥҥи кэмҥэ саҥаттан өнүйэ сатааһыннаах иннэ-кэннэ биллибэт кэмигэр түбэстэ.
Бу билиҥҥи кэм уратыта – Арассыыйабыт инники көрүүтэ чопчута суох, сайдыы суолугар киирбиппит көстүбэт. Ол да буоллар, Сахабыт Сиригэр өрөспүүбүлүкэлээх омук хайаан да кэскили көрүүлээх, сыаллаах-соруктаах буоларбыт эрэйиллэр.
Баар балаһыанньаны анааран, кыһалҕаны ааҕар-суоттуур хараҕынан көрөн, сүбэни түмэн, уопсай өйдөбүл үөскэттэхпитинэ – иннибит диэки эрэллээхтик хамсаныахпыт.
Салгыы тус бэйэм санаабын, толкуйдаан таһаарбыт тобулбун дьон-сэргэ болҕомтотугар туһаайабын.
Сир баайын хостооһунугар – харыстабыллаах сыһыаны
Саха сиригэр сир баайын хостооччулар тулалыыр айылҕаҕа хоромньута, олохтоохторго охсуута суох үлэлиэхтээхтэр. Биһиэхэ үлэлиир аан дойдуттан капитал кыттыгастаах корпорациялартан холбоһуктаах омуктар ылыммыт экологияҕа стандартарын тутуһан үлэлииллэрин ирдиир кэммит кэллэ.
Бүлүү уутун киртийиитэ, Саха сирин арҕаа өттүн экологията аан дойдуга бөдөҥнөрүнэн биллэр аламаас уонна нефть-газ корпорацияларын айылҕаҕа сыһыаннарыттан тутулуктаах. Кинилэр уонна чох корпорацията, кыһыл, үрүҥ көмүһү, сурьманы, тимир тааһын хостуур улахан хампаанньалар бары цивилизациялаах дойдулар таһымнарынан экология ирдэбилин тутуһууга ыраас барыыстарыттан уон бырыһыан кэриҥин, онтон да үрдүгү туһаайыах тустаахтар.
Олохтоох былаас, эко-актыбыыстар уонна уопсастыбанньыктар өйдөөхтүк уонна сатабыллаахтык иннилэригэр тирээн турар соругунан экология нуормаларын уонна сир баайын хостооһуҥҥа харыстабыллаах сыһыан ирдэбилин туруорсаллара сөптөөх.
Хотугу сир экономикатын саҥа көрүҥэ үөскүөхтээх
Биһиги Сахабыт сирин уратыта – аан дойдуга бөдөҥүнэн биллэр алмаас, нефть, газ, чох корпорациялара баар да буоллаллар, бу көмүс хостооһуна өрө көппөс гыммыт кэмэ да кэллэр, бэйэтэ олохтоох бырамыысыланнаһа суох кэриэтэ олороругар буолар. Олохтоох бырамыысыланнас бүтүн министиэристибэтэ баар буола сылдьыбыт сэбиэскэй кэмин санаан кэлэр тоҕоостоох буолла.
Урбааны кэҥэтэри уонна саҥа оҥорон таһаарыыны үөскэтэри көҕүлүүр дьаһаллар ситэ көдьүүһэ суохтар. Тутуу индустрията көрдөрөн туран мөлтөөтө. Алдан, оннооҕор Нерюнгри олохтоох оҥорон таһаарар тэрилтэлэрэ ситэ кыаҕыран испэттэр. АЛРОСА салайар аппараата Мирнэйтэн Новосибирскайга дьиҥэ, сөбө суохтук көһөрүллүөҕүттэн Мирнэй, Удачнай, Айхал куораттар алмаас корпорациятыгар үлэлээбэт атын олохтоохторо быраҕыллан хааллылар. Киин куораппытыгар – Дьокуускайга үүнэн иһэр үлэһит ыччат бэйэтин дохуот киллэринэр дьарыгын тэринэрин көҕүлүүр толкуйдары тобулуохтаахпыт. Ону тобулан үлэ миэстэтин, саҥа дохуоттаах дьарык көрүҥнэрин элбиирин ситиһиллиэхтээх.
