Киһи биирдэ олорор - страница 49

Эраст Константинович көрүдүөргэ таҕыста. “Личнэй дьыаланы тугу эрэ эбии суруйабын диэн төттөрү көрдөөн көрүөххэ дуу? Секретарь оччоҕо тугу эмэни тыл быктарыа дуо? Арай биэрдин, тугу эбии суруйабыный? Чэ туох эмэ көстөө ини: буоссата суоҕу эппитэ буолуллуо. Бэйи, ол эрээри личнэй дьыалатыгар тоҕо итиччэ үлүгэр наадыйда диэхтэрэ суоҕа дуо?..” Ити курдук саарбаҕалыы турдаҕына көрүдүөрүнэн военком, муннун анныгар чүөччэр курдук бытыгы ордоруммут үрдүк киһи, хааман баһыккалдьыйан иһэрэ көһүннэ. Эраст Константинович, суол биэрэн, истиэнэ диэки халбарыс гынан, чинэйдэ:

– Здравия желаю, товарищ военком!..

Военком кини диэки хайыһан да көрбөтө, эҕэрдэҕэ хардардаҕа буолан, уҥа илиитин бэргэһэтин диэки аатыгар эрэ садьыс гынна уонна уоһун иһигэр тугу эрэ ботугураан, дьүккүччү туттубутунан ааһа турда.

“Дьэ сити!.. Ол иһин… сэрэйбит сэрэх…”

Соболев хараҕа ирим-дьирим буолан ылла. Военком урут ардыгар тохтоон: “Табаарыс Соболев, туох сонуннаахпытый? Доруобуйа хайдаҕый?” – эҥин диэн ыйытан, илиитин биэрэн дорооболоһон ааһара. Билигин хайыһан да көрбөтө. Ол иһин даҕаны… аанньаҕа итинник уларыйбат… Соболев көрүдүөрүнэн ааспыта буолан иһэн, аһаҕас аанынан сэкэрэтээр остуолун кылап гына көрдө. Атын кумааҕылар сыталлар. Били кини личнэй дьыалатын паапката суох. “Ханна гыннаҕай? Военкомугар биэрдэҕэ дуу? Ээ, бэйи- бэйи… Военком улахан бартыбыалы тутан таҕыста ээ. Оччоҕо илдьэ бардаҕа дуу? Ханна илдьиэй? ЧК-ҕа?..”

Эраст Константинович хоһугар төттөрү салбыҥнаан киирдэ. Хамсатыгар табах уурунан тарта. Тохтоло суох бурҕаҥнатан ону-маны атыны санаан көрдө да, аралдьыйбата. Санаата биир кэм били сатана паапкатыгар иэҕиллэн кэлэ турар. Хамсатын күл тэбиир ылтаһыҥҥа ууран баран, кумааҕытыгар төҥкөйдө. Кыһаллан одуулаһа сатаата да, буукубалар, бары силбэһэн, үөһэ-аллара уунаҥнаһан, симэлийэн сүтэн истилэр, ол оннугар кумааҕыларын ортотуттан кини билиҥҥи алдьархайын төрдө – Аргыылап ньолбоҕор сирэйэ бу улам дьэҥкэрэн тахсан тиийэн кэллэ. Соболев хараҕын быһа симнэ. Көлөһүнэ саба үтэн таҕыста быһыылаах. Сылаас таммах аһын саҕатыттан сүүһүн быһа сүүрэн кэҥэриитигэр түстэ. Эраст Константинович ынчыктыырдыы иһин түгэҕиттэн иҥиэтиннэ, сиэбиттэн былаатын ылан сирэйин саба тутунна.

– Ой…

– Хайдах буоллуҥ, Эраст Константинович? – сэргэ остуолтан саҥа иһилиннэ.

– Ыарыйдым быһыылаах… тымныйан… төбөм… мэйиим эргийэр. Дьиэбэр баран сытыыһыкпын. Секретарга этээр…

Соболев тас ааны аһаары уунан иһэн, таһырдьа аны ким эмэ күүтэн турара буолуо диэн дьулайан тохтуу түстэ. Хоһугар төннүөх быһыынан кэннин хайыспалаата. Онтон киһи атаҕа тыаһаабытыгар аан тутааҕын харбаата уонна, синим биир диэбиттии, нүксүччү туттан, боруогу атыллаата. Дьиэ күүлэтигэр ким да суоҕун, чугаһынан уулусса бүтүннүүтэ да иччитэҕин көрөн үөһэ тыынна. Арай уулусса уҥуор биир киһи олбуорга сыһыарыллыбыт туох эрэ кумааҕыны ааҕа турар.

Соболев дьиэтин диэки хаамта. Тымныы салгыны эҕирийэн көхсө арыый кэҥээбиккэ дылы буолла. Хаампахтыы түһэн баран, кэннин эргиллэн көрдө уонна, соһуйдаҕа эбитэ дуу, сүһүөҕэ хамнаабыта дуу, чигдигэ халты үктээн тас иэнинэн таһылла сыста: кэнниттэн, сүүрбэччэ миэтэрэ холобурдаахха, били военкоматтан тахсарыгар олбуорга сыстыбыт кумааҕыны ааҕа турбут киһитэ батыһан иһэр эбит. Байыаннай уонна гражданскай иккэрдинэн таҥастаах: саһархайдыҥы кылгас сонноох, кулгаахтаах бэргэһэлээх, хаатыҥкалаах. Сити кини. Кэтэбил буоллаҕа. Кинини манаан туран баран, батыһан истэҕэ. Чахчы, чахчы оннук. “Мэнээк киһи тоҕо миигин батыһыаҕай? Оо, дьэ алдьархай… Ханна баран быыһанар билигин?.. Ханна барыаҕай? Быыһанар сир суох. Чэ синэ биир, дьиэбиттэн ыллыннар”. Соболев уһун атахтарынан киэҥ-киэҥник атыллаталаата. Кэлииккэ аанын аһа баттаан түргэн баҕайытык дьиэтин иһигэр сыбдыс гынна. Хоһугар киирэн халҕанын күрүчүөгүнэн хатаата итиэннэ, сыгынньахтаммакка эрэ, олбуор кэлииккэтин аана тыаһыырын иһиллээн чөрбөйөн түннүк холуодатыгар сыһынна. Сотору били саһархай сонноох киһи түннүгүнэн элэс гынан ааста. “Тоҕо киирбэтэ? Арыый ааһа баран кэтээн турара дуу? Ити аата билигин ылбат буоллахтара. Ким сылдьарын кэтээн билээри уһатар бэйэлэрэ дуу?”