Атыыр үөрэ, туманнаах салгыны тоҕо силэйэн, иннин диэки түһэн испитэ. Кэннилэриттэн сундулуспут ардай аһыылаахтар тоҥ сытыы туйахтарга бастарын хампы тэптэрбэккэ кыһаллан, үрэллэҥнэһэр хойуу кутуруктарга сөрөнөн, саппай уопсан испиттэрэ. Икки үөр. Биирэ үрүҥ тыынын тэскилэтэр аатыгар торҕо күдэриги тоҕо ытыйан, иккиһэ соллоҥноох сойуо аһыыларын килбэтэн, сылгылар көмөгөйдөрүн быһа хадьырыйар соруктаах, аан туманы хайа силэйэн тус арҕаа түһэ турбуттара. Ол мучумааҥҥа кырдьаҕас тыһы бөрө хаҥас өттүнэн күөйэ көтөн иһэн, биир уулаах, хоруотаабыт биэ хабарҕатын быһа хадьырыйардыы, үөлэс саҕа айаҕын атыаҕынан атан, аһыыларын ырдьатаат, сундулус гыммыта. Биэ соһуйан хойуу сиэлин үрэл гыннаран өрө тураат, ыстаныытыгар хабарҕатын уоппут ардай аһыылаах харамайы соспутунан, халты тэбинэн, хайа хапчааныгар хаар былаастаах тааһы, буору бүрүнэн аллара курулаабыттара…
Оол ааспыт Таас үйэтэ идэмэрдээх иҥэрсийиини, соллоҥноох орулааһыны, икки атах хатан хаһыытын, таас хапчаан таайыллыбатах таабырынын мэлдьэспиттии мэҥиэстэн, түҥ хараҥаҕа умсубута…
* * *
Ол түҥ сыллар улаҕаларыгар буолбут быһылааны биир дьикти түбэлтэ арыйбыта. Сүүрбэһис үйэ сэттэ уонус сылларыгар Лэкиэс уола, учуонай Һааска, биирдэ аҕатыгар улахан научнай арыйыытын билиһиннэрбитэ.
Индигиргэ көмүсчүттэр артыалларын үлэһиттэрэ хайа аннынан шахта хаһа сылдьыбыттар. Ирбэт тоҥу аныгы күүстээх тэриллэр көмөлөрүнэн дириҥник хаһан, аллара киирэн испиттэр. Хаспыт хайа таастарын, тоҥ буорун сыыһын таска таһааран иһэллэр эбит. Арай балай эмэ хаспыттарын кэннэ, үөһэ туох эрэ сууллубакка, ыйанан, иҥнэн хаалбыт. Дьиктиргээн, үчүгэйдик сыныйан көрбүттэрэ, сылгы туйахтаах кэлиҥҥи атаҕар майгыннаан улаханнык соһуппут. Ону оргууй хаспыттара сылгы буолан биэрбит. Дьэ ону Дьокуускайга кинилэр институттарыгар биллэрэннэр, Һааскалаах учуонайдары кытары биригээдэ тэринэн тиийэн, ол сылгы сэмнэҕин аҕалан үөрэппиттэр. Уола сирэйэ-хараҕа туран, дьоһуннанан олорон кэпсээбитэ. Өссө аттыгар эмиэ олох былыргы сүүнэ бөрөҕө майгынныыр кыыл сэмнэҕин булбуттарын иһитиннэрбитэ. Түмүгэр ол сылгыны саха билиҥҥи сылгытыгар тэҥнээн көрөн баран, туох да уратыта суох диэн быһаарбыттар. Булуллубут сылгы сэмнэҕэ отуттан тахса тыһыынча сыл анараа өттүттэн, түүлээх носорогтар, сэлиилэр саҕаларыттан, бу Хоту дойдуга Алясканан туораан кэлэн олохсуйбутун дакаастаабыттар.
Лэкиэс сөҕө санаабыта. Ол ардай аһыылааҕы кытары хабырыйсыбыт сылгыттан сылтаан, олоҕор көрсөн ааспыт Дьөһөгөй оҕото доҕорун дьылҕатын санаан, хараастан ылбыта. Туоһахта, Туоһахта барахсан…
Бурҕаҥнас туманнаах күдэрик тымныылар сөҕүрүйэн, сааскы ылааҥы күннэр күнүһүн сылааһынан угуттаан, атыыр үөрэ хаһан ааспыт сирдэрин үрдүнэн туллуктар туналыһа көтөр кэмнэрэ үүммүттэрэ. Саас барахсан: «Ама бу чаҕылхай күнтэн ордук туох кэрэ баарый?» – диэбиттии, чаҕылыйа күндээрэр. Кэрии тыаҕа тоҥсоҕой торулуур, хара тыа үрдүнэн атыырдаах тыһы суордар таптал кэрэ тойугун араастаан тупсарсан, чолуп-чалып халаахтаһан, иэс баайса көтөн күпсүйэллэрэ. Ымыы түөһэ, кийиит кыыс кыбыстан имэ кэйбитинии, тэтэрэн, бэйэтэ биир дьикти кэрэ көстүү.
Уһун Эбэ халдьаайы саҕаҕын аннынан, эбэ мууһун кыйа, буулуур харатын иһин Харачааһынан сүрэхтэммит атыыр, үөрүн үүрэн аҕалан, хаһан аһыы сылдьар. Былыр дьаам саҕана соҕурууттан кэлэн хаалбыт атыыртан хаан буккуһан, төрөөбүт буолан, Харачаас үрдүк арҕастаах, сааллаах, бөҕө-таҕа көрүҥнээх, ыас хара арбаллыбыт уһун сиэллээх, кутуруктаах, киһи хараҕа ханан да туолар, «Коммуна суола» холкуос биир бастыҥ атыыра. Ыаллыы холкуостар ыһыахтарыгар баайан, сүүрдэн кыайыы көтөллөнөрүн уонна үөрүн олус үчүгэйдик көрөн-истэн илдьэ сылдьар, үтүө төрүөхтээх атыыр буолан, холкуостаахтар астыналлар. Түбэһэ түстэхтэринэ, хайаан да бары тохтоон Харачаастарын хайгыы, астына көрөн ааһаллара. Харачаас үөрүгэр баар эмиэ киниэхэ ханыылаах, үрүмэччи маҥан бастыҥ биэтин сиэлин, кутуругун сэллээбэккэ, Сиэллээх биэ гыммыттара. Харачаас Сиэллээх биэни атын биэлэртэн ордорон, ыксатыгар илдьэ сылдьан маанылаан, баҕарбытынан таптаһан бастакынан хоруотаабыта
