Тыа кэһиитэ - страница 3

– Акуу, көр, көр, – Дьөгүөрүскэ сибигинэйэрин Акуу истэ оҕуста.

Хаҥас аһаҕаһы көрбүтэ, кырынаас аһаҕас иһиттэн кинини одуулуур эбит. Саарык кырынааһы көрөн, кутуругун хамсатан ылла. Кырынаас куттал баарын биллэ быһыылаах, төттөрү түһэн хаалла.

– Баар, баар! – хаһыытаабатынан ойон туран, Акуу аһаҕас иһин өҥөйөн көрдө.

Ити кэмҥэ хоско күлүүкэ муостаҕа охсуллар тыаһа иһилиннэ.

– Төттөрү түстэ, сыыһа охсон кэбистим, – Тоо саҥата иһилиннэ.

Хаҥас хоско кэтээн олорооччулар кырынаас аһаҕастан быган олорорун көрө оҕустулар. Оҕолор аҕаларынаан түгэх орон таһыгар муостаҕа олороллор. Кырынаас уҥа-хаҥас көрүөлээтэ уонна кэккэлэһэ орон анныгар ыстанна.

– Сүүрдэ, орон анныгар баар! – Аача хаһыытыы түстэ. Анараа хоско күлүүкэ тыаһа иһилиннэ. Уолаттар бэтэрээ хоско сырсан киирдилэр.

– Итиннэ киирдэ.

– Уу! Итиннэ куоска муоста анныгар киирэр аһаҕаһа баар дии.

Тоо хапсаҕай баҕайытык орон анныгар киирэн, куоска аллараа муоста анныгар киирэр аһаҕаһын көрөөччү буолла.

– Манан аллараа киирбит.

– Кырынаас аллараа тугу оҥороро буолуой?

– Оҕолортон, Саарыктан куоттум ээ диэн лаадыскалаан эрэрэ буолуо, – Дьөгүөрүскэ күлэ-күлэ эттэ.

– Итинтэн кырынаас тахсыа дуо?

– Ас көрдөөн тахсыа.

– Куобах этин сиир дуо?

Итинник күө бааччы кэпсэтэ-кэпсэтэ бары остуол таһыгар кэллилэр. Оҕолор сэргэхсийбит көрүҥнээхтэр. Ийэлэрэ хотонтон киирэн киэһээІІи аһылыгы бэлэмнии сырытта. Мантан киэһэ аһылыкка диэри кэпсээн кырынаас, араас кыыллар, көтөрдөр тустарынан буолла: кинилэр хайдах бултаан аһыыллара, сайын дьүһүннэрэ уларыйара, хайдах саІараллара, хаһан төрүүллэрэ, эһэ кыһыны быһа утуйара ахтылыннылар.

Оҕолор ийэлэрин кытта таһырдьа тахсан, хотон диэки баран иһэннэр, Тооҕо аккытын таһааран уулатыҥ диэбитигэр, хотоҥҥо киирбэккэ, дал таһыгар хааллылар. Аҕалара суох. Дьөгүөрүскэ уонна эһэлэрэ буолан Ычаанда күөлүгэр андаатаралыы барбыттар. Көҕүллээх далын иһигэр күҥҥэ ойоҕоһунан буолан сыламныы турар эбит. Тоо улахан киһи буолан далга киирдэ уонна акка утары тиийэн сиэлиттэн харбаан ылан дал аанын диэки соспутугар, ата улгум баҕайытык кинини батыста. Дал ааныгар Тоо атын сиэлиттэн сиэппитинэн тиийэн кэллэ. Бары көмөлөөн дал аанын сыралаһан астылар. Убайдара аты сиэтэн таһааран сыарҕа таһыгар тохтотто. Сыарҕаттан көнтөстөөх ат баһын быатын ылан сыралаһан кэтэртэ, оҕуруо быатын баайбата. Аты күрүөҕэ адьас ыкса туруордулар. Ат иннигэр туран Тоо:

– Күрүөнэн ыттан тахсан, акка олоруҥ, – диэтэ.

Акуу хап-сабар күрүөҕэ ытта охсон ат көхсүгэр биллэҕэ түһээт, хаҥас атаҕын ат сиһин нөҥүө өттүгэр быраҕаат, олорунан кэбистэ. Эдьиийэ күрүө үрдүгэр ытынна уонна Акуу кэннинэн эмиэ ат сиһигэр туора биллэҕэ түһэн баран, хара сорунан убайын көмөтүнэн олордо. Тоо дьаһайда:

– Эһиги кэннин диэки сыҕарыйыҥ.

– Хайдах?

– Илиигитинэн ат көхсүттэн маннык, – илиилэрин холбуу тутан баран ат сиһиттэн хайдах анньынары көрдөрдө. Үөһэ олорооччулар бэрт сорунан син кэннилэрин диэки сыҕарыйбыттарын көрөн, Тоо күрүө үрдүттэн аты миинэ түстэ.

– Миигиттэн тутуһуҥ! Бардыбыт, – диэт үөрүйэх баҕайытык этэрбэһин тилэҕинэн ат ойоҕоһун охсуолаабытыгар, аттара оргууй иннин диэки баран иһэн, туораан оспуос диэки салалынна.

Акуу убайын хонноҕун анныттан тутуһан иһэр. Аача Акууну кууста. Ат өрүс сыырын түһүүгэ лоппордоон кэлэн, аллара түспүтүнэнэн барда. Тоо ат моонньугар тахсымаары күүскэ ат арҕаһыттан анньынан тиэрэ мэтэйэн олорор. Аллара мууска тиийиигэ Тоо улаханнык ыксаата, дьоно кэнниттэн үтүрүйэн, кинини ат арҕаһыгар тиэртилэр. Ат көнө сиргэ үктэммитигэр: