Үһүйээннэр, номохтор - страница 33

Эбэ урукку аата Тэлэдьээк ойуун аатынан – Тэлэдьээк. Тэлэдьээк диэн урукку да дьон, хойукку да дьон харыстаан ааттаабакка Эбэ диэн ааттаабыттар.

Доҕой тоҕус уоллаах эбит. Кинээстэр, улахан баай дьоннор.

Петр Егорович Яковлев. Кэбээйи улууһа, Мукучу нэһилиэгэ. 1975 с. 84 саастааҕа.

Алыһардаах диэн күөл кытыытыгар төрөөбүтүм. Былыр ити сир олохтоохторо, кырдьаҕастар, икки хаһаайыстыба олорбуттара.

Ол онно ити күөлтэн балыктаан сииллэр этэ. Ол балыга буоллаҕына, аҕыйах бырыһыана, уонча бырыһыана буолуо, таҥнары хатырыктааҕа үһү. Мин харахпынан көрбөтөҕүм. Туолка дьон кэпсэтэллэрин истэр этим.

Ол күөл уопсайынан дириҥин муҥха килиэһин быатын^> 1, икки килиэс быатын, 40-ча миэтэрэни, түһэрэн көрбүттэр. Дьаакырдаан түһэрбиттэр. Онтукалара тиийбэтэх. Ол онтон ордук ким да кини дириҥин мээрэйдээбитэ биллибэт. Ол күөл аата Сунтаар Үҥкүрэ диэн. Төгүрүйэ өттө суулар күрүлгэн^> 2. Маһа барыта умса тоҥхойон турар. Тула өттө. Этэллэр этэ: аннынан сир тымыра, көҥдөй үрэх, баара буолуо дииллэр этэ. Ол иһин балыга таҥнары хатырыктаах буолуо. Ол балыга таҥнары хатырыктааҕын иһин, уорбалааннар этэллэр. Балыга тоҕо таҥнары хатырыктааҕын ким да дакаастаабат.

Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:

^> 1Муҥха килиэһин быата – мууһу аннынан тардар быа. Үтүмэҕи батыһыннаран. Оччоҕо онтон атын уһун быа суох буоллаҕа дии. Сүөһү тириитинэн оҥороллор.

^> 2Суулар күрүлгэн – күөл төгүрүйэтэ үрдүк сыыр.

Прокопий Прокопьевич Семенов. Кэбээйи улууһа, Мукучу нэһилиэгэ. 1975 с. 40 саастааҕа. Киниэхэ 70 саастаах Дороппуй Николаевич Ильинов-Чоомпуй Дороппуй, идэтинэн муҥхаһыт, кэпсээбит.

Илин Мукучуга, Уулаах диэн күөлтэн соҕуруу, Сунтаар уонна Үҥкүр диэн кыра көлүйэлэр бааллар. Онно ол оҕонньор Үҥкүр диэн күөлгэ илимнээбит. Ол илимин көрбүтүгэр, балык хаппыт. Ол балыктарын тыыга ылан быраҕаттыы олорбут. Ол олорон эрэн, биирдэ биир собону көрбүтэ, таҥнары хатырыктаах эбит. Ону, хас да оннук туппутун, тыытын кэннигэр бырахпыт. Уонна тахсан, биэрэккэ мээнэ быраҕан кэбиспит. Куһаҕан балык буолуо диэн. Айыырҕаан сиэбэтэх.

Григорий Самсонович Сметанин (1921). Кэбээйи улууһа, Кэбээйи нэһилиэгэ. 1975 с. кэпсэппитим.

Улуннаах диэн киһи аата. Тоҥус атамаанын аата. Былыргы Бадьаайы диэн ааттаах саха бухатыырын кытта охсуспут. Бадьаайы Улуннааҕы өлөрбүт уонна кутаҕа киллэрэн, тимирдэн кэбиспит. Онтон аатырбыта үһү диэн.

Малыыда буоллаҕына. Былыр манна тоҥустар олоро сылдьыбыттар. Уоспа ыарыы кэлэн, онно улаханнык өлбүттэр. Эстибиттэр. Онно эбиитин Бүлүүттэн Бадьаайы баһылыктаах сахалар оруодалара киирэн, кыргыһан, сахалар кыайаннар, тоҥустар кыайтаран, аҕыйахтара ордон, куоппуттар. Ол куотан баралларыгар: «Биһиги манна кэлэммит, малыйан бардыбыт. Онон Малыыда буоллун», – диэбиттэр. Күөл аата.

Кэбээйи эмиэ Малыыда курдук. Кыргыска уонна уоспаҕа эстэннэр, тоҥустар: «Биһиги манна кэлэн, кэбэлийэн бардыбыт», – диэбиттэр.

Иван Яковлевич Сметанин (1932). Кэбээйи улууһа, Кэбээйи нэһилиэгэ. Үөгүлүүр аҕатын ууһа. «Мин бу кэпсээни 1966 сыллаахха күһүн Кэбээйи нэһилиэгиттэн төрүттээх Сметанин Дмитрий Дмитриевич, Миитэрэпээн диэн сахалыы ааттаах аатырбыт булчут, оччотооҕуга 60 саастаах кырдьаҕастан истибитим», – диэбитэ. 1994 с. суруйбутум.

Былыр, сахалар маҥнай ньуучаларга сүрэхтэнэллэрин саҕана, билиҥҥи Кэбээйи нэһилиэгин сириттэн, Умсаннаах диэн күөл кытыытыгар олорор Мөкү Сирэй диэн ааттаах киһи ньууччаларга сүрэхтэнээри билиҥҥи Дьокуускай сиригэр кэлбит. Сүрэхтэнэр манньатын үс кыһыл, биир хара саһылы көҥүччэххэ