Үһүйээннэр, номохтор - страница 9

үрүүмпэ. Былыргы дьон үрүүмпэлэрэ үксэ да хатыҥ буолар. Таас үрүүмпэ баай ыалларга эрэ баар. Улахан атыыһыт кэллэҕинэ эрэ аһыыр иһиттэрэ. Ол дьиэ таһыгар чугас арааһынай ойуулаах, кэрдиистээх сэргэлээҕэ үһү. Ол аан бастаан ытык буоларыгар онно баайбыттара үһү уонна эриэн ситиинэн симээн баран, күрүөлүү тардан кэбиһэллэрэ үһү. Чэ, бэйэтэ даҕаны киһи курдук кэпсииллэр этэ. Ол сылгыны. Сэргэтигэр кэлэр даҕаны, арыгы иһэр даҕаны. Оннооҕор түннүгүнэн кэлэн иһэр.

Ол Түргэн Күөлүгэр икки ыал олорбуттар. Онно сайылык дьиэттэн салгыы хаҥас диэки өттүгэр моойтурук ампаар^> 2, үп ампаара, баара үһү. Дьэ, онно туох ааттаах кини кэтэр таҥаһа, быата-туһаҕа барыта баар. Көнтөһө эҥинэ, тэһиинэ. Тэһиинэ, кыл буоллаҕына, эриэн буолар. Үс ынах быатын холбоон тиктэххинэ, дьэрэкээн ойуу буолан таххар. Баһын быата алтан тимэх курдук ойуулаах буолар. Чугас-чугас лаһыгыраччы тигэн кэбиһэллэр. Дьэ, ол ампаар иһигэр баар атыыр быатын-туһаҕын тыытыа суохтааххын. Тыыттыҥ да, ыалдьаҕын. Ону дэлби ыйаан-ыйаан кэбиһэллэр.

Атыырдара мэнэрийдэҕинэ, уокка-күөскэ ас биэрэллэрэ үһү. Ону оҕонньор аанньа кэпсээбэт этэ.

Ону Дьаакыбылап Сүөдэр Ыстапаанабыс диэн уол баһын быатын, үүнүн ылан оонньообут. Онтон өйүнэн ыалдьан, буккуллан хаалар. Саҥкычах Үрэҕэр Таҥнары Кэрэх диэн тумул баар, сирин аата Бөтүҥ Быыһа. Онно улахан тиит баар. Онно тахсан кэҕэлээн, суордаан, иирэн барбыт. Букатын бокуойа суох. Онно балай да өр иирбит быһыылаах. Онно бииргэ төрөөбүт эдьиийэ олорор. Маайа диэн. Онно олорон иирбит. Иирбит киһи кэргэннээх. Ол аҕата – ойуун. Сааба Ойуун диэн. Ол оҕонньор кэлэн, биир түүн тура кыырбыт. Ытык атыыр баһын быатынан оонньообутун истибэтэх буоллаҕа. Ону: «Онон ооннообуккун», – диэн көрүүлэммит. Онтон өр буолбатах, киһилэрэ үтүөрэн хаалбыт. Кынна оҕонньор кыыран, алҕаан кэбиспит.

Чэ, итинэн түмүктэнэр. Мин өйдүүрбүнэн. Киһи куттанар гына кэпсииллэр этэ.

Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:

^> 1Бастыҥ түннүк – дьиэ уҥа диэки өттө. Бастыҥ түннүк анныгар оҕону утуппаттар.

^> 2Моойтурук ампаар – хабарҕалаан баран, олорпут ампаардара. Былыргы ампаар. Ньэмиэскэй муннуктаах буоллаҕына, ньуучча дьиэтэ дэнэр. Моойтурук ампаар билигин да, өт уота сиэбэтэх буоллаҕына, сайылыктарга баар. Сорохтор уот кынан эҥин. Айыыргыыр киһи тыыппат. Былыргы өтөхтөн киһи куттанар. Иччитэ быстыбыт өтөх иччилээх, абааһылаах диэн буолар. Оннооҕор тахсан, өт уотун умуруорар ааттаах. Иччитэ тахсан.

Ойуун илгистэр бөҕө. Ойуун курдук кыырар, кыырдаҕа дии. Икки өттүнэн куоҕаҥныы олорор. Икки илин атаҕынан илиитин таһынар. Туйаҕынан охсуолуур. Сүрдээх тыастаах буолар диэн кэпсииллэр этэ. Мин кыыра олорорун көрбөтөҕүм. Сиэлэ, кутуруга хаһан да кыргыллыбатах, таах соһулла сылдьар. Ол гынан баран, кутуруга наһаа соһулла сылдьар буолбатах. Оттон сиэлэ уһун, сиргэ тиийэр, аһаатаҕына тиийэр. Көҕүлэ буоллаҕына сирэйин саба түһэ сылдьар. Олоччу. Сиэл быыһынан көрөр. Оҕо сылдьан көрөн бөҕө. Куттана-куттана. Харахпыт киниттэн арахпат буоллаҕа.

Манна өкөр тиити миинэн барар удаҕан баара үһү. Балтараа сүүсчэкэ сыл анараа өттүгэр баар эмээххин. Ол илэ киһи эбит. Олоччу даҕаны. Аатын куттанан ааттаабаппын. Ол гынан баран, ааттыым: Кыйытыыр удаҕан диэн.

Маачаха эһэм кэпсиир этэ. Кыйытыыр удаҕан ойууттары кытта күрсэ барарыгар, талаҕы эриэннээн кымньыы гынан, өкөр тиити мииньэн, дьэ, айанныыр. Барарыгар икки киһини бэлэмниир. Бөҕөс дьону уонна уус балтатын бэлэмнэтэр. Ол дьон балталаах буолуохтаахтар. Ити чуурка курдук баҕайы баар дии. Баран-баран, үс хонон, сэттэ хонон, тоҕус хонон кэлэр. Ол кэллэҕинэ, балтаһыттар, дьэ, үлэлээн бараллар. Иккиэн тэҥҥэ үлэлииллэр, биллиргэтэллэр. Биирдэрэ хара быарга охсор, биирдэрэ көхсүн хараҕар охсор. Дьэ, оччоҕо эмээххиннэрэ өҕүйэн, хотуолаан барар. Дьэ, онно таххар удаҕан дьахтар төбөтүн уҥуоҕа, ойуун төбөтүн уҥуоҕа. Онон бүтэр. Оҕонньоро таххан, уҥуох тутар. Тыаҕа. Сороҕун таах бырахтарар. Куобах уоһугар. Сороҕун: «Оҥхотон баран, көмөн кэбис. Төрүт-уус киһи этэ», – диир. Итинэн интикэтэ бүтэр.