Қылмыстық процесте бизнесті қорғау - страница 2

Алайда, бұл ретте, сотқа дейінгі тергеудің басынан бастап тергеу күдікті деп тану туралы қаулы шығарылады деп санайтын адамдарға қатысты жасырын тергеу әрекеттері жүргізілуі мүмкін екенін есте ұстаған жөн. ҚР ҚПК 232-бабы 7-бөлігінің 1, 4-тармақтарына сәйкес, қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызда, хабарда оны дайындайтын, жасайтын немесе жасаған адам ретінде көрсетілген, не оған қатысты оның тергеліп жатқан құқық бұзушылыққа қатысы бар не дайындалып жатқан, жасалып жатқан немесе жасалған қылмыстық құқық бұзушылық туралы мәліметтері бар деп пайымдауға өзге де негіздер бар адамға қатысты, сондай-ақ, егер үшінші тұлға қылмыстық құқық бұзушылық туралы ақпаратты алатын немесе беретін іс үшін маңызы бар. Сондай-ақ негізінен экономикалық және меншікке қарсы қылмыстар бойынша қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы арыздар бастапқыда нақты адамдарға қатысты берілетінін ескеру қажет.

Демек, бұл адамдар ҚР ҚПК 65-1-бабы 1-бөлігінің анықтамасын негізге ала отырып, қорғалуға құқығы бар куә мәртебесіне ие болады, оған сәйкес егер адамға қылмыстық құқық бұзушылық туралы арызда және хабарламада оны жасаған адам ретінде көрсетілсе не оған қарсы қылмыстық процеске қатысушы куә айғақ берсе, бірақ осы адамға процестік ұстап алу қолданылмаса не оны күдікті деп тану туралы қаулы шығарылмаса, онда ол қорғалуға құқығы бар куә мәртебесіне ие болады. Ал жасырын тергеу әрекеттерін жүргізе алатын үшінші тұлғалар – бұл процеске куәгер ретінде қатысатын немесе тергеушіге ешқашан ресми түрде шақырылмаған, бірақ құқық қорғау органдарының қарауында болуы мүмкін адамдар. Осылайша, адам қылмыстық қудалау органдарының тарапынан оның жеке басына қызығушылықтың жоқтығы туралы бейқам түрде сенсе, сонымен бірге оған дәлелдемелер жиналады. Істің барлық материалдарымен танысу кезеңінде клиентіңіздің қаншалықты артық сөйлегенін оқып шығып, белгілі бір сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасын қалай түсіндіруді ойлайсыз. Неліктен мұны ертерек жасау мүмкін емес? Бұл ҚР ҚПК 296-бабы 1-бөлігінде айқындалған қорғау тарабы үшін заңнамалық кедергі, соған сәйкес сотқа дейінгі тергеп-тексеруді жүзеге асыратын адам күдіктіге және оның қорғаушысына айыптаулар тізімін қоспағанда, тігілуі, нөмірленуі, іс парақтарының тізімдемесіне енгізілуі және тергеу органының мөрімен бекітілуі тиіс істің барлық материалдарын ұсынады. Танысу мақсатында заттай дәлелдемелер де ұсынылады және күдіктінің немесе оның қорғаушысының өтініші бойынша тергеу әрекеттерінің хаттамаларына қоса берілген болса, фонограммалар, бейнежазбалар, кинофильмдер, слайдтар, өзге де ақпарат жеткізгіштер жаңғыртылады.

Экономикалық қылмыстар бойынша қылмыстық істерді кім тергейді? Шынымды айтсам, бәрі ҚР ҚПК бойынша қылмыстық құқық бұзушылықтардың осы түрлерін тергеудің атаулы ведомствосы – аумақтық Экономикалық тергеу департаменттерімен (бұдан әрі – ЭТД) бірге ҚР Қаржы мониторингі агенттігі (бұдан әрі – ҚР ҚМА) болып табылады. Бірақ азаматтарға және мемлекеттік емес ұйымдарға қатысты жасалған иемдену, жымқыру, алаяқтық жөніндегі қылмыстық істер, сондай-ақ қаржылық (инвестициялық) пирамидаларды ұйымдастыру жөніндегі істер Ішкі істер органдарында тергеуде болады. Мемлекеттік қызметкерлерге қатысты қылмыстық істерді ҚР сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі (сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет) тергейді. Тәжірибемде экономикалық қылмыстарды тіпті ҚР арнайы прокуратурасы мен ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бөлімшелері де тергейтінін кездестіріп жүрмін. Яғни, істердің осы санатын зерттеп, тергегісі келетіндер көп. Бұл жүйеліктің бұзылуы емес екенін атап өтейін, өйткені прокурорда ҚР ҚПК 193-бабы 1-бөлігі 12-тармағында көзделген айрықша өкілеттік бар, оған сәйкес прокурор сотқа дейінгі тергеп-тексерудің заңдылығын қадағалауды, сондай-ақ тергеп-тексерудің объективтілігі мен жеткіліктілігін қамтамасыз ету қажеттігіне байланысты ерекше жағдайларда қылмыстық қудалауды жүзеге асыра отырып, қылмыстық қудалау органының не қылмыстық процеске қатысушының жазбаша өтінішхаты бойынша істерді бір орган- нан екінші органға береді, не өзінің іс жүргізуіне қабылдайды және ҚПК-де белгіленген тергеулілігіне қарамастан оларды тергеп-тексереді.