Маці Беркута ўчапілася за бацьку, як тапелец за саломінку, бо сапраўды вакол рабілася нешта страшнае, і тое страхоцце вельмі палохала яе. Але яна і кахала бацьку.
Ды дома іх чакала яшчэ горшае выпрабаванне: Цішкоўку занялі немцы, а штаб іх базіраваўся ў маёнтку Загорскіх, гаспадар якога, уцёкшы яшчэ падчас першай, лютаўскай, рэвалюцыі, сын той Загорскай, з якой вырасла маці Беркутавага бацькі, вярнуўся разам з варожымі войскамі і нават узначальваў карны атрад супраць мясцовых партызан, (партызанскія згуртаванні, адзін з якіх узначальваў дзед, хаваліся па навакольных лясах). У душы застаючыся манархістам, дзед усё ж прытрымліваўся дэмакратычных прынцыпаў, дзякуючы, зразумела, прачытаным кнігам, але яшчэ і таму, што быў казаком, прычым сапраўдным. За яго галаву нават прызначылі ўзнагароду. Бацька і маці ўліліся ў дзедаў атрад, як ручаі ў раку.
Калі немцаў пагналі з Цішкоўкі, партызаны занялі маёнтак Загорскіх з усім яго штабам і, звычайна, гаспадаром, які прапанаваў бацьку Беркута дуэль на шпагах, маўляў, мы ж цывілізаваныя людзі. Ды бацька сказаў Загорскаму, што той не мае права на цывілізаваны фінал свайго жыцця, бо ці можна назваць цывілізаваным учынак Загорскага, які прывёў на зямлю продкаў ворага, прывёў вайну ў кожную сям’ю і хату простага чалавека, пасеяў смерць і разбурэнне, ды застрэліў яго ва ўпор з трафейнага маўзера. Як сабаку. А потым яшчэ і плюнуў на распластанае цела з прыкрасці. Не любіў ён так званую блакітную кроў; кроў ва ўсіх чырвоная, якім бы хто колерам яе ні называў і ні выдумляў розных адценняў. Сутнасці ўсё адно не зменіш. Да таго ж не сустрэўся яму за ўсё жыццё ніводзін прадстаўнік вышэйшага саслоўя, якога можна было б паважаць, хіба што ў кніжках. Іх, дарэчы, тым часам ратаваў цаной свайго жыцця, рызыкуючы згарэць у пажары, дзед Беркута. Немцы пры адыходзе падпалілі сяло, спадзеючыся такім чынам затрымаць свой пераслед хоць на некаторы тэрмін. Бацька не разумеў фанатычнай адданасці, падобнай на рабскую, друкаванаму слову, ды яшчэ напісанаму дваранскімі гультаямі. Ён ненавідзеў, здавалася, дзедавы кнігі. Хай бы яны згарэлі ўшчэнт, калі не нясуць ніякай пралетарскай праўды, але на адкрыты канфлікт не рашаўся. Адно грэбліва пазіраў, як на ворагаў народа, якім дазволена было пакуль што неба капціць. У больш сталым узросце Беркут некалькі разоў перачытваў творы Дастаеўскага, нават палюбіў творчасць пісьменніка, як ніякую іншую. Калі б усе мелі магчымасць чытаць яго раманы і аповесці, калі б своечасова прачыталі, калі б не забараняліся яны хворым розумам новаспечаных чыноўнікаў і бюракратаў ад культуры як неблаганадзейныя, непралетарскія, адсталыя, дэгенератыўныя, непатрэбныя сапраўднаму савецкаму чалавеку-рабочаму-кавалю шчаслівай будучыні, магчыма, на дваццатае стагоддзе не выпала б столькі крыві, гора і катастроф.
Пажар Цішкоўку добра патрапаў, але не знішчыў, ды мір у сяло з выгнаннем немцаў не прыйшоў. Замест яго ўварваліся дзянікінцы, несучы смерць і распырскваючы кроў па баках сваіх стомленых коней. Не паспелі пазбавіцца ад дзянікінцаў, як Цішкоўку акупавала банда Грызлова, затым махноўцы захапілі сяло, палюючы на тых жанчын і дзяўчат, якія яшчэ засталіся жывымі. Беркутаў бацька не аднаго гвалтаўніка з задавальненнем уздымаў на вілы, нават з Махно счапіўся, але той унікнуў сутычкі праз жарты ды падаспеўшыя чырвонаармейскія атрады. Уцякаў, аж пяты блішчэлі.
