Ислам модернизациясы. 1 Бөлім - страница 6

Ислам догмасының орталық ережелерінің бірі – пайғамбарлар арқылы илаһи уахи түсіру ілімі. Алла тағала адамдарға елшілерін жіберіп, олар арқылы өзінің əулиеліктерін, ерік-жігерін ашып, оларды жұмақта құтқарылатын хақ жолға бағыттайды.

Пайғамбарлар екіге бөлінеді: пайғамбарлар (нəбилер) жəне елшілер (расул). Құранда 25 пайғамбардың есімі кездеседі, оның ішінде Адам, Мұса, Нұх, Иса т.б. Бір аңыз бойынша барлығы 124 мың пайғамбар (нəби) жіберілген. Алайда оның 300-і ғана елшілер (расул) болған. Əрбір пайғамбар өз халқына уағыз айту үшін жіберілген жəне тек Мұхаммедтің миссиясы барлық тайпалар мен халықтарға бағытталған. Мұсылмандар бұрынғы пайғамбарлардың ілімін олардың ізбасарлары бұрмалаған деп есептейді, сондықтан тек Мұхаммед пайғамбар ғана ақиқат сенімнің соңғы елшісі.

Құран бойынша ақырзаманнан кейін қиямет күні болады. Оның жақындауының дəлелі ретінде Меккедегі Қағбаның жойылуы, Құранның ұмытылуы, Даджалдың пайда болуы, Исаның екінші рет қайта тірілуі, т.б. Алла тағала адамдарды жауапқа тартады, содан кейін сотталғандардың барлығы не тозаққа (жаһаннамға) тасталады, не жұмақ бақтарына (жəннат) барады. Адамның өлгеннен кейінгі жағдайы мүміннің өмірінде жасаған амалдарының жиынтығына байланысты. Барлық діни нұсқауларды мүлтіксіз орындаған мұсылмандар жəннатта мəңгілік рахатқа кенелсе, күнəһарлар мен кəпірлер тозақта азап шегеді. Құран кəрімде жəннат – бəрі молшылықта: тамаша ас, таза салқын су жəне түрлі лəззаттар бар тамаша жер ретінде берілген. Тəндік лəззаттарды рухани лəззаттар киеді, олардың ең жоғарысы – Алланың жүзін көру. Тозақтағы күнəһарлар ыстық шайыр мен оттан шексіз азапқа тап болады. Тамағы – зəккум ағашының жемісі, сусыны – ішін күйдіретін қайнаған су. Пайғамбарлар мен ізгі адамдардың шапағаттары азат етуге немесе тозақ азабынан құтылуға көмектеседі. Күнəһар мұсылмандар азды-көпті тозақта болған соң Алланың мейірімімен жəннатқа көшеді.

Тағдыр (Қадар мен қада) – жақсылық пен жамандықпен бірге Құдайдың алдын ала жазылғанына сену, негізгі догмалардың бірі болып табылады, оған сəйкес, əлем жаратылмай тұрып, Құдай əрбір нəрсе үшін оған не болатынын алдын ала белгілеген. Алла тағаланың қалауына байланысты болмаған ешнəрсе жоқ жəне Оның тағдыры болған оқиғалардың барысын ештеңе өзгерте алмайды. Тағдырға сену шынайы сенушілерді фатализмге жəне барлық əрекеттерін Құдайға «жаппарлауға» апармауы керек. Əрбір мұсылманның ерік-жігері бар жəне өз ісіне жауапты. Жанның өлмейтіндігіне сену, өлген кезде тəннен шығып, барзах деп аталатын белгілі бір жерде қиямет күніне дейін тұратын ерекше заттың (жанның) болуын болжайды. Исламдық сенім бойынша, «ақырзаман» сөзсіз келеді, оның уақыты тек Аллаға ғана аян. Дүниенің ақыры аяқталғаннан кейін, Құдайдың соңғы əділ үкімі үшін барлық өлгендердің қайта тірілуі болады. Сынақта Алла əрбір пенденің барлық іс-əрекетін қарастырып, бағалайды, содан кейін адам не тозақ азабын тартады, не жəннатта бақытты өмір сүреді. Христиан дінінен айырмашылығы, Ислам əрбір адам күнəсіз туылады жəне ақырет күні ол тек өз іс-əрекеті үшін жауап береді деп есептейді.

Шариғат (араб тілінен аударғанда – дұрыс жол, заң, міндетті ережелер) – Құран мен Сүннетте бекітілген, бір жүйеге келтіріліп, діндарлардың өмірін барлық салаларда: діни қызметте, моральдық əрекеттерде, экономикалық, саяси салаларда реттейтін əлеуметтік, тұрмыстық, отбасылық ережелер жиынтығы. Мұсылмандық неке т.б қарым-қатынастар. Мұсылман елдерінде шариғат нормалары діни заңнама мəртебесіне ие. Басқа діндердің нормативтік үкімдерінен айырмашылығы, шариғат белгілі бір адамның өмірінің мəн-жайларын ескереді, бұл шариғат нормасын абсолютті етпейді. Шариғаттың құрамдас бөлігі – ислам құқығы. Бастапқыда мұсылмандардың барлық əрекеттері харам жəне мақұлданған (халал) болып екіге бөлінсе, шариғаттың түпкілікті қалыптасу уақытына қарай амалдар бес санатқа (хукм) бөлінді: парыз (ваджиб) – орындалуы парыз деп саналған амалдар; мұстахаб (сүннет) – орындалуы қалаулы болып саналатын нəпіл амалдар; мубах – орындалуы міндеттелмеген, бірақ тыйым салынбаған рұқсат етілген əрекеттер; мəкрух – қалаусыз (танзих) немесе тыйым салынған (тахрими) деп саналатын əрекеттер; Харам – қатаң тыйым салынған əрекеттер. Дербес ғылыми пəн ретінде құқық теориясы мен əдіснамасы – «усул əл-фиқһ» қалыптасты, оның аясында құқықтың төрт «қайнар көзі» туралы ілім қалыптасты: екі «материалдық» дереккөз – Құран жəне Сүннет; жəне екі «ресми» – Ижма’ жəне ұқсастық бойынша Қияс. Сонымен қатар шариғат заңының қайнар көздеріне Пайғамбардың, сахабаларының пікірі, жергілікті əдет-ғұрыптар (урф, адат) т.б. Егжей-тегжейлі рəсімдік жəне заңдық тыйымдар, мұсылмандарға шошқа етін жəне өлген жануарлардың етін, алкогольдік сусындарды, есірткі жəне басқа да мас ететін заттарды жеуге рұқсат бермейді. Құмар ойынына, ысырапшылдыққа жəне өсімқорлыққа тыйым салынады. Құран Исламға дейінгі Арабияда кең таралған жаңа туған қыздарды тірідей жерлеу дəстүріне тыйым салады, қанды кек алуды шектейді, өз-өзіне қол жұмсауға жəне адамдарды құқықсыз өлтіруге тыйым салады.