Саҥа тутуллубут таҥара дьиэтэ диэн, балаҕаҥҥа үөскээбит ынах этэрбэстээх киһи үктэниэн да кыбыстар, ыраас, сырдык, киэҥ, үрдүк, кырдьык даҕаны, ырай дойдутун курдук килбиэннээх уораҕай буоллаҕа.
* * *
Сааһыары, кулун тутар ый ортотун диэки, күн лаппа уһаан, сырдаан, тымныы арыый уҕарыйан, киһи сэргэхсийэр кэмэ кэллэ. Арай ас татыарыйбыта саппаҕырдар. Дьаакыптаах төһө да уһата сатаан сиэбиттэрин иһин, идэһэлэрин этэ бүппүтэ. Сайын хаһааммыт сымалара эмиэ бүтэн эрэр. Арай бэс субата дэлэй да, тардара дуона суох хаалла. Аҥаардас бэс ас буолбат. Биир сыппатар ынах баара уолбута.
Дьаакып оҕонньор Чаллыын Ньукулайдаах диэн сэниэ ыалтан тирии имитэ ылбыта. Киэһэ аайы улахан талкыга тирии имитэн дьэ бүтэрдилэр.
Сарсыарда Байбал эриллэ сууламмыт имиллибит тириини кыбынан Чаллыыннаахха барда. Таарыйа чугас ыалларыгар Быргый Дьөгүөрдээххэ сылдьан сээкэй сонуну истэн кэлиэхтээх. Кытыы сиргэ олорон ханна да барбат-кэлбэт буоланнар, дьон-сэргэ хайдах олорорун, нэһилиэк сонунун, ыалга эрэ бардахтарына истэллэр. Кыра да сонуну сэргииллэр.
Киэһэлик, ыттара үрбүтүгэр, Бүөтүччээн таһырдьа тахсан көрдө. Аҕата сүгэһэрдээх, нүксүччү соҕус туттубут. Үчүгэй. Ыт үрэн баҕырҕаан баран, иччитин билэн тохтоото.
Байбал дьиэҕэ киирэн, кэтэһэн олорор дьон санааларыгар, лис курдук сүгэһэрин көхсүттэн түһэрдэ. Сонно тута Мааппа кэлэн, матаҕа быатын сүөрэн, аһын хостуур. Биирдэ сиир эт, кыра ис уонна син балачча тар ыыппыттар. Баччаҕа бу да үчүгэй. Таах олордоххо ас хантан кэлиэй. Тирии имитиитэ диэн, кыһыҥҥы иллэҥ кэмҥэ үс эр киһиэхэ улахан үлэ буолбатах. Көһүйэҕэ уу кутан, эт угаттаан, чох тардан, уокка уура оҕустулар.
– Хайа дьэ, төһө бэркэ олороллор? Туох солуну кэпсииллэр? – оҕонньор утуйар таҥаһыгар өйөнө сытан ыйытар.
– Үчүгэйдик олороллор. Соччолоох туох да солун суох. Ыһыы Сэмэн куораттан тахсыбыт үһү, – Байбал уот иннигэр кэлэн олорор.
– Тугу таһаарбыт үһүнүй? – Мааппа оһоххо мас эбэр.
– Биир иһит арыгылаах үһү. Саа сэбин, аҕыйах арсыын таҥас таһаарбыт үһү. Түлүрбэх Бүөтүр өлбүт үһү.
– Оо, ээ. Аҕабыыт кэлэн собуордаабыт үһү дуо? – оҕонньор эмиэ ыйытар.
– Собуордаппыттар үһү.
– Били Манчаары түөкүн сураҕа иһиллэр үһү дуо?
– Туох да иһиллибэт дииллэр.
Хас да сыллааҕыта Манчаары Баһылай диэн Нөөрүктээйи киһитэ буруйу оҥорон хаайыыга киирбитэ. Онтон күрээн кэлэн дьону халаабытын иһин тутан, сууттаан, көскө ыыппыттара. Киһилэрэ аараттан күрээн кэлэн, эмиэ дьону халаабытын тутаннар, сууттаан, оруосканан таһыйтаран бараннар Лаамыга>2 көскө ыыппыттара. Онтон икки сыл буолан баран, ааспыт сайын, эмиэ күрээбит үһү диэн сурах иһиллибитэ. Күһүнүгэр ханна эрэ кинини көрбүттэр, ким эрэ ата сүппүт, биэни ытан баран этиттэн ылан барбыт диэн, үһү-тамах курдук кэпсээн тарҕаммыта. Ону сорохтор итэҕэйбэттэр этэ. Манчаары күрээбэтэҕэ буолуо, бэйэбит уоруйахтарбыт, Манчаарыга балыйтараары, уоран сиэтилэр ини дэһэллэрэ.
Онтон күһүн буолан хаар түспүтэ. Манчаары ханна да барбыта биллибэккэ, сураҕа да иһиллибэт буолбута. Ол иһин күрээбит үһү диэн сурах сымыйа кэпсээн эбит дэспиттэрэ. Манчаары чахчы сыылкаттан күрээбит үһү, быраабаҕа биллэрии кэлбит диэччилэр эмиэ бааллара.
Саха киһитэ улахан буруйу оҥорон хаайыыга киирэрэ, сыылкаҕа барара, өссө ол дойдуттан күрээн кэлэрэ диэн, урукку өттүгэр буолбатах түбэлтэ. Ол иһин киһи итэҕэйбэт.
* * *
Муус устар ый ортотун диэки өр кэтэһиннэрбит ынахтара дьэ төрөөн, үрүҥ аһы сиир буоллулар. Иккис ынахтара эмиэ синньээн эрэр.
