XIума йиъначул тIаьхьа а дуккха а Iийра доттагIий къамелаш деш. Делкъал тIаьхьа ХортIин Асхьад веара, пхьераш схьакхаьчна аьлла, хезна. Чохьболчаьрга могаш-паргIат а, йа хьеший схьа муха кхечи хаттар а доцуш, шен гIуллакх долийра цо.
– Дуьло, дIадоьлху вай.
Иван Болате хьаьжира.
– XIopш кхузахь буьсур бу, – элира вукхо.
– Кхузахь а битина, хIокхаьрга набарш йойтийла дац сан. Цхьаъ вогIуш, важа вогIуш, нехан гIуллакхаш деш Iийр бу. Ас чохь Iен шайнна цIа кечдина хIокхарна.
– Къен делахь а, хьешана цIа доцуш дац тхо а. Дала мукъалахь, тахана цкъа йаа сискал а йу.
– Же, кечло!
– Тхо кхузахь дуьсур ду, Асхьад. Тховса мукъане а.
– Даиманна а, – тIетуьйхира Болата.
– Дика ду, – цкъа Болате, тIаккха хьешашка гома хьаьжира Асхьад. – Амма дуьнен чу садаьржаш балхахь хуьлда шу.
– Оха хьан болх тIелаьцна, ахь тхуна мах а хIоттийна. Тхо миччахьа Iахь а, балхана са ма гaтделахь. ХІeттe a, дIадогIур тхо. Тxaьшна Iен атта хир ду тхуна.
– Иштта дийцал аш. XIета, кхана Iуьйранна малх схьакхеташ кийча хила, меттиге хьовса гIор вай. Іодика хуьлда шун!
Асхьад араваьлча, вовшашка хьаьвсира чохь бисинарш.
– Хало хир ду шуна цуьнца болх бан, – элира Васала, корта а хьовзийна.
– Иза вицвийр ву цуьнан дас, – тIетуьйхира Къайсара.
– XIумма дац, Васал, – элира Яшкас, – тхуна дукха гина саьрмакаш. ХIара шуьнаш-м кIорнеш йеца.
– Говраш паргIатйаьхний ахь? – хаьттира Болата неIарх чухьаьжначу Iумаре.
– Хи а малийнa, xІоъ белла.
– Цхьанхьа валий, сийно йол лаxахьа.
– Іусман вахийтина ас.
Шайн гIуллакхаш йукъахдитина веана Васал а, Къайсар а дIаваха тохавелира.
– Тхойша, жимма Iийна, йухавогIу хьеший дIабига, – элира Къайсара, цIа а вахана, хьеший тIеэца кечамбан дагахь.
И шиъ дIавоьдуш, тIаьхьаваьллачу Яшкица кетIахь сeцира Васал.
– И шуьшинца верг мила ву? – xaьттира цо.
– Сан накъост ву-кх иза а.
– Хьан накъост вуйла-м, хаьара суна. Хьалха сайна гина стаг воцу дела, хоьттура ас-м.
– Сан накъост боxург-м кхин дай, Василий. Йалхитта шо хьалха, со санна, Россера ведда веана иза. Помещикан цIенош а дагийна. Тхойшиннан кхоллам дукхе-дукха цхьатера богIу. Со къоначу зудчуьнца веара, ткъа Михаил – деккъачу шен дегIаца. Ткъe итт шаре ваьллехь а, зуда йалоза ву. Aьтто боцуш висина. Сайн ваша ву аьлла, тIелаьцна ас иза. Іедал тIекхиахь, шиннен гIуллакх а дика xир дац. Шух дага а ваьлла, цхьа хан йаллалц иза кхузахь вита ойла йу тхан.
– Дагавийла а ца оьшу. Оха Iaлaшвийр ву иза-м, Христосан четахь воллуш санна, – элира Васала.
2
Тоьхначу хенал цхьа сахьт хьалха Гезлойн гIопе кхaьчначу Васала, кевнexь xexь лаьтта хьаьрса салти а гина, цунна тIехъэккха дагахь, цIеххьана говрашна шед туьйхира. Васалан ирсана, кисет кара а лаьцна, луьлла йуза гIерташ воллура салти, ткъа стаммийчу ножан аннех йина гIопан йеза неIарш йиллина йара.
– Саца! Мича воьду хьо, неIалт хиларг! Лексей, сацаве иза! ХIей, дела вага хьо жоьжахатин цIергахь!
Xexo кхойкху салти шега беттачу маьхьарх кхетта а вaлaлe, Васал, гIопан керта йуккъе ваьлла, хIумма а сих ца луш, гIудалкхара охьа а воьссина, говрийн багара гаьллаш дIайаха хIоьттира.
– Аравала кху чуьра! Йахийта! Йухайерзайе! – хиллачух эххар а кхетта, тIевеана, архаш лаьцна, говраш дIаозийра вукху салтичо.
Васала оьгIазвахана кеп xІоттийра.
– Дурной салти! Арба эпсар есть! – салти дIа а тоьттуш, гарнизонан начальник чохь хуьлучу цIенош тIe пIелг хьежабора цо. – Эпсар тебе урбит!
Ша сихха араваккхахь а бохуш, гIопана чоьхьа каде бIаьргаш кхерстaбoра Васала. Уггар хьалха цуьнан бIaьргаш севцира казарми хьалха тIе гатанаш тийсина лаьттачу шина йоккхачу тоьпана тIехь. ТIeвeapa кхин а ши салти.
