Дьон-сэргэ ортотугар: «Илин Эҥээр улуустарга саҥа былааһы утары илинтэн бастаанньыстар халыҥ этэрээттэрэ кэлэн быһыы-майгы уустугурбут үһү. Сотору манна да кэлэллэрэ буолуо», – диэн кистии саба сэһэн тарҕаммыта ыраатта.
Арҕаа Хаҥалас нэһилиэктэригэр ханна да барбыттара биллибэккэ сүтэн хаалбыт дьон ахсаана элбээтэ. Бу бары эдэр-сэнэх, күүстээх-күдэхтээх, сытыы-хотуу, сырыыны-айаны кыайар, бастыҥ ытааччы дьон. Губчека үлэһиттэрэ: «Бу дьон бары бастаанньаҕа кыттыыны ылаары күрээбиттэр», – диэн уорбалаабыттара.
Ити да буоллар, Хоболоох суолунан сырыы тохтообот. Чыкаалар кимтэн да куттаммакка, уруккуларын курдук, сылдьаллар. Кинилэр Арҕаа Хаҥаласка дэриэбинэлэр аайы Кыһыл дружиналары тэрийэ сатыыллар. Дружинаҕа киирээччи аҕыйах.
Былырыын орто дойду олоҕуттан барбыт Хахсык нэһилиэгин бэлиэ киһитэ үс уоллааҕыттан ортокуларын үөрэхтээх киһи оҥорор мөккүөрдээҕэ. Уол реальнайы бүтэрэригэр хомсомуолга, онтон губчекаҕа үлэҕэ киирбитэ. Аҕата тыыннааҕар ону кистии сылдьыбыта. Ол бэйэтэ быйылгыттан харса суох тылынан-өһүнэн, бардамынан-өһүөннээҕинэн «аатыран» эрэр.
Билигин төрөөбүт-үөскээбит дьиэтигэр иккиэ буолан кэлэн, быраатын уонна балтын ыга-түүрэ олорор. Бу ыал ийэлэрэ эмиэ аҕаларын хас да сыл иннинэ орто дойду олоҕуттан барбыта. Оҕолор – икки кыралар – хаһаайыстыбаларын бэйэлэрэ көрөн олороллор. Улахан убайдара – мас ууһа идэлээх киһи, кэргэн ылан туспа олорор да, ааспыт күһүн сэтинньититтэн ыла ханна да барбыта биллибэт.
– Эн хайаан да Кыһыл дружинаҕа киириэхтээххин! Киирбэт буоллаххына, үлэһит-бааһынай былааһын хаан өстөөҕүн курдук көрүөхпүт! Мин хомсомуол уонна чэкиис буолан сылдьабын дии! Эн Кыһыл дружинаҕа киирдэххинэ, сыыйа хомсомуолга киллэриэхпит! Ол курдук!..
– Мин эн курдук үөрэхтээх буолбатахпын! Уонна сүөһүбүтүн-аспытын ким көрүөй? Аспыт-үөлбүт да лаппа аччаата. Эн сотору-сотору кэлэн түһээн-нолуок быһыытынан ас-үөл бөҕөнү хомуйаҕын аҕай дии. Мин, чыкаа быраата буолан, эт-арыы бөҕөнү, бу күһүҥҥүттэн ыла, туттарарга күһэлинним…
– Туттарымынаҕын! Саҥа былаас атаҕар ситэ тура илик! Ыраах Волга өрүс кытылыгар олорор нэһилиэнньэ хоргуйуута, куораттар олохтоохторо аһа-үөлэ, таҥнар таҥаһа суох буолбутун хантан, тугунан хааччыйтараары гынаҕын?!
– Ол биһигиттэн хомуйар эккит-арыыгыт эн этэр дойдугар төһөтө-хаччата тиийэрэ буолла… – чэкиис быраата, сүүрбэччэлээх уол, көмүлүөк оһох иннигэр сүгэ уктуу олорон, саарбахтыырын этэн истэҕинэ, убайа кыыһырда:
– Ол-бу буолан хохучуоллаһа олорума! Хайаан да дружинник буолаҕын!.. Хотуой! Чэйдэ кут эрэ!.. – аны балтытыгар, уон алта-уон сэттэ саастаах кыыска, хаһыытаата.
Балта – наҕыл, намчы баҕайы кыыс, саҥата суох остуол тардан, чэй кутан барда. Чэкиис бииргэ сылдьар доҕорун кытта, сааларын түһэхтэригэр ууран, бастыҥ уонна уҥа ороннорго олорон, чэйдээбитинэн бардылар. Ол олорон быраатыгар күргүйдүү былаан:
– Хайа, Кыһыл дружинаҕа киирэҕин дуу, суох дуу?! Этэ оҕус!.. – диэн истэҕинэ, тас аан тэлэллэ түстэ да бэрдээн саалары туппут таба саҕынньахтаах уонча киһи, аан туманы бүрүммүтүнэн, дьиэ ортотугар биирдэ баар буола түстүлэр.
– Дьиэлээхтэр, дорооболоруҥ!.. – кэтит сарыннаах, ортону үрдүнэн уҥуохтаах киһи дорҕоонноох куолаһынан дорооболосто. – Хайа, бу сааларын тутан олорон чэйдиир ыалдьыттаргыт дуу, хоноһолоргут дуу?! Чыкаа суолас, манна тугу гына сылдьаҕын?! Бука, ас-таҥас тардыалаһа, ааранан, дьону халыы-талыы сылдьар инигин?! – инньэ диэт сирэйин тууна бааммыт киһи саал былаатын арыйа тардыбытыгар, оһох иннигэр олорбут уол:
