Мое время, или Осенний дневник (на армянском языке) - страница 18

– Առ,– ասել էր նա,– մինչև գարուն գա, դեռ շատ ցրտեր կլինեն:

– Այն ժամանակ ոմանք հավատում էին, որ շուտով գարունը պիտի գա,– ասաց Վարոսը,– այսինքն սովետական կարգերի վերջը: Ահա այդ վերջը եկավ, բայց ինչ-որ նման չէ գարնան:

Վարոսի հայրը Վանո Տացուի առաջին աշակերտներից էր եղել: Նա տանը Նարեկ էր պահել, որ հրաշքով փրկել, պահել էին: Վարոսը բերել տվեց գիրքը, ցույց տվեց հոր ծալած թերթը: Ես տեսա մատիտով հազիվ նկատելի նշված մի տող այդ էջում՝

Արդեօք լուա՞յց ընդ ձայնի գուժիս՝ աւետեաց համբաւ ինձ առաքեցեալ…

Դժվարություններ շատ էր տեսել Վարոսը: Թեև կյանքն ու մարդիկ դառնացրել էին նրան, բայց էությունը մնացել էր լուսավոր: Նրա հետ մի տեսակ թեթև ու հեշտ էր ամեն ինչ: Ամեն տեղ և ամեն ինչում իրեն այնպես էր պահում, որ կարծես ասելու լիներ.

– Կյանքը շաքար չէ, բայց ապրել կարելի է, կարևորը մարդ մնալն է:

Մինչ մենք զրուցում էինք, դուռը ծեծեցին: Վարոսը գնաց բացեց ու ներս եկավ երկու վրացիների հետ: Նրանք ներս մտան մրսած, ձյան մեջ կորած ու տիկով օղին դրեցին սեղանին: Նրանք չորացրած մրգեր էին բերել պանրի հետ փոխանակելու, ուզեցել էին հասնել Ասփարա, իրենց ծանոթի մոտ, բայց ճանապարհը մեր անտառի տակ փակ էր եղել, մեքենան թաղվել, մնացել էր ձյան մեջ: Շալակել էին տիկով օղին, եկել գյուղ: Շներից խույս տալով ու հալածվելով եկել հասել էին Վարոսենց:

Նրանք եկան և իրենց հետ մի տեսակ թարմություն բերեցին, տխրությունը ցրվեց: Տաքացան, խմեցին ու երգեցին վրացիները: Խմեցինք մենք էլ նրանց օղին, որ այդ օրերի պես պղտոր էր:

Նրանցից մեկը, որի անունը կարծեմ Դաթո էր, մի երգ երգեց: Բառերը մոռացել եմ, միայն ընդհանուր տպավորություն է մնացել, ընդհանուր ասոցիացիա, որ երբեմն ավելի հարուստ է, քան ամեն մի խոսք: Եվ եթե այդ ընդհանուր տպավորությունն էլ «թարգմանենք», կստացվի ահա այսպիսի մի երգ, որ երգեց նա.

Տարիները անցան գնացին Արագվայի ջրերի պես, անցածը էլ ետ չի գա, գինի խմիր այսօր, որ տխրությունդ քաշվի աշնան մշուշի նման: Մի՛ լինիր սարերի պես մտքերի մեջ այդպես մոլորված, մի՛ լինիր պաղ ձյուների պես, որ աշնանը իջնում են սարերին…

Այդ երգը միշտ անբաժան է մեր վերջին ձմեռվա և այն երեկոյի թախծալի վերհուշից:

* * *

Ես մի ծանոթ ունեմ, ինչի մասին ուզում ես հետը խոսիր, հենց նեղն է ընկնում թե չէ, ասում է՝ ամեն ինչ հարաբերական է: Ծերության մասին էլ է այդպես ասում, թեև ինքը վաղուց երիտասարդ չէ: Խենթանալու բան՝ ամեն ինչի մասին էլ կարելի է ասել, թե ամեն ինչ հարաբերական է:

Իմ կարծիքով, ծերության առավելության մասին միայն տխուր հումորով կամ ինչ-որ վերապահությամբ կարելի է խոսել, այդտեղ հարաբերական բան չկա:

Ի՞նչ ունի ծեր մարդը: Նա ունի անցյալ, որն ինքը անվանում է «իմ ժամանակը», նա արդեն չկա կամ այլևս չկա, բայց նա ունի…

Այդ ժամանակի մասին սովորական ձևով նստել ու պատմել հարմար չէ, կարելի է պատմել միայն այնպես, ինչպես մեռածի վրա են ողբում մեր գյուղում՝ լալիս են երգելով… Նա անպայման արցունք է պահանջում՝ ինչպիսին էլ եղած լինի ու գնալով քաղցրանում է, ինչու՞ է այդպես, չգիտեմ: Գիտնականներն էլ չգիտեն, ինչպե՞ս է, որ գինու թնդությունը կամ մետաղների ժանգոտելը բացատրում են, իսկ ժամանակի դառնությունը կամ քաղցրանալը՝ ոչ:

Ինչ որ է, հիմա արդեն ես էլ կարող եմ ասել՝ իմ ժամանակը, նշանակում է ես էլ ինչ-որ բան ունեմ, թեև նա այլևս չկա:

Իմ ժամանակը քաղցր ու դառն համերի մի խառնուրդ էր: Ես նրա մասին հիմա շատ բան պատմելու մտադրություն չունեմ, միայն ուզում եմ ասել, թե որքան տարօրինակ ու զարմանալի էր նա իր լավատեսությամբ ու երգերով:

Դրանք խրուշչովյան տարիներն էին, որ «Ձնհալ» են կոչում հիմա: Բռնություններից ու հալածանքների մղձավանջներից հետո լավատեսական հեքիաթ էր հարկավոր: Նախ տիեզերքը բացվեց մարդկանց համար, հմայիչ ու կախարդական հեռուն, իրականությունից անսահման հեռու և հրապուրիչ: Լուսավոր ու լավատեսական էր անգամ առաջին տիեզերագնաց Գագարինի ժպիտը: Պատահականությու՞ն էր դա, թե՞ այդպես ընտրել էին նրան հատուկ այդ ժպիտի համար: