МУЛОҲАЗА: шаҳар назарияси. Ўқув қўлланма - страница 12

Уйғониш даври эпохаси

Византия империяси

«Византия қулаши пайтида сақланиб қолган қўлёзмаларда, – деб ёзган Ф. Энгельс, – Рим харобаларидан қазилган антиқа ҳайкалларда, ажабланган ғарб олдида янги дунё пайдо бўлди – Юнон қадимийлиги; Ўрта асрларнинг руҳлари унинг ёрқин тасвирлари олдида ғойиб бўлди; Италияда санъатнинг мисли кўрилмаган гуллаши бошланди. Мумтоз антик даврнинг бир кўриниши ва бундан кейин ҳеч қачон эришиб бўлмайдиган бўлар эди.»

Шарқнинг Ўрта аср шаҳарлари

Келинг, биринчи навбатда ўрта асрларнинг ҳодисаларидан бири – араб шаҳарларининг ривожланишини кўриб чиқайлик. Ушбу шаҳарларнинг пайдо бўлишидан олдинги тарих қуйидагича VII—XIII асрларда араб истилолари ўрта Осиёдан Испанияга қадар улкан ҳудудни қамраб олди.

711 йилда Гибралтарни кесиб ўтиб, араблар Франция жанубидаги Испанияни босиб олдилар ва 732 йилда Карл Мартелл томонидан мағлубиятга учраган Поитиерс жангида фақат Европада олдинга силжишларига чек қўйдилар. Шарқда ўрта Осиё арабларга қаттиқ қаршилик кўрсатди. 705—715 йилларда босиб олинганида араб қўмондони Кутеиба муслим 100 минг асирни қулликка олиб кетди.

728—737 йилларда Сўғдиянадаги қўзғолони ниҳоятда шафқатсизларча бостирилди. Араб маданияти ва илмининг ривожланишига арабларнинг қадимги муаллифларнинг асарлари билан танишиши ёрдам берди; Искандария ва бошқа босиб олинган шаҳарлар кутубхоналарида топилган ушбу асарлар араб тилига таржима қилинган ва кейинчалик араблардан Европага келган.

Араб шаҳри

Арабларнинг шаҳарсозлик фаолияти дастлаб органик эди улар ҳарбий лагерлар қурдилар, кўпинча олдиндан мавжуд бўлган шаҳарлар яқинида, уларнинг баъзилари вайрон қилинган кейинчалик, босиб олинган мамлакатни бошқариш учун, ҳукмдорларнинг қароргоҳлари жойлашган ва сарой хизматкорлар, ҳарбий отрядлар ва ҳунармандлар жойлаштирилган қалъалар (Шаҳристонлар) қурилди.

Шаҳристон яқинида савдо ва ҳунармандчилик аҳоли пунктлари ривожлана бошлади, улар ўз навбатида қалъа деворлари билан ўралган эди, миноралари баланд бўлган масжидлар Шаҳристонлар ва қуллар учун ажралмас аксессуари бўлди, қулларда ёпиқ йўлаклар, карвонсаройлар, мадрасалар, ванналар ва турар жойлар бўлган кенг бозорлар қурилди.

Ҳунармандлар профессионал асосда деворлар билан ўралган маҳаллаларда жойлашдилар, ўрта асрларда араб дунёсининг энг йирик марказлари Испаниядаги Кордоба ва Гранада, марказий Осиёда Дамашқ ва Бағдод бўлган.

Испаниядаги Кордоба

Кордоба масжиди

Рим кўприги. Кордоба

Архиология ва этнография музейи. Кордоба

Гранада, Испания

марказий Осиёда Дамашқ ва Бағдод бўлган.

Дамашқ

Дамашқ – 5000—6000 «ёш”да. Сурия пойтахти Дамашқ эрамиздан аввалги III минг йилликка тегишли бўлиб, VIII асрда барпо этилган Умавийлар масжиди шаҳарнинг энг диққатга сазовор ҳамда қадимий қисми ҳисобланди.

Бағдод халифатлиги

Ўрта Осиёда ўрта аср шаҳарлари ривожланишида арабларнинг таъсири бу ерда қадим замонлардан буён шаклланиб келган бой шаҳарсозлик анъаналари билан бирлаштирилди. Араблар истилоси даврида марказий Осиё шаҳарлари узоқ ва ранг-баранг тарихга эга бўлган.