Читать онлайн Алпамыс Сырманов - Сарман алты таңба кітабы

Айнала бұлыңғыр – барлығы құдды тұман арқылы көрініп тұрғандай, бір-біріне аласұра жүгірген сарбаздардың тек қара көлеңкелері ғана көрінеді. Ештеңе анық байқалмаса да, жерге төгілген қан айқын болды. Айқайлаған дауыстар мен шайқас үні шықты, қала ішін толықтай қарбалас басып, әскери қоңыраулар тоқтаусыз соғылуда. Ол жан-жағына қараған сәтте айналасынан көптеген сарбаздардың өлі денелерін көрді, ал оны көптеген қара көлеңкелер қоршады. Ол жерде тізерлей отырды, аяқ-қолын қозғалтып, орнынан тұруға тырысқанымен; аяқтары бағынар емес, шамасы тек көзін ашып-жұмуға ғана жетті – оны құдды көрінбейтін алып қолдар ұстап алғандай. Бірнеше рет гүрс еткен жарылыстың ауыр үні естілді, сол сәтте оны қоршаған көлеңкелердің біреуі оған қарай жақындап, кеудесіне пышақ сұққан кезде – Ерұлан ұйқысынан шошып оянды.

Осымен бұл қорқынышты түс оған бірнеше рет кірді – дәл осылай жарылыс болып, кеудесіне әлгі көлеңке пышақ сұққан кезде, ол шошып оянатын, міне, сол жағдай тағы да қайталанды. Әркез бұл қорқынышты түсті көрген сайын оның бойында үрей күшейе берді, құдды бір күні түсінде көргені өңінде келетіндей.

Ол көзін ашқан сәтте денесінен бөлінген суық терді сезді, кеудесінде үлкен тас тұрып, оны төмен тартқандай күй кешті. Жай ғана түсі екенін түсінген соң, ауырсынған басын көтеріп, қолдарымен көздерін уқалады. Орындығының арқасына шалқая сүйенді де, алдында үстелде жатқан қолжазбалар мен кітаптарға көз тастап, жұмысын ары қарай жалғастырды.

Оның үстелінің жартысын үлкен жолсызба жапты, ал жолсызбада жалғыз мемлекет бейнеленген – бұл Тұран хандығының жолсызбасы. Тұран хандығы орналасқан құрлық Үлкен құрлық деп аталды және ондағы алпауыт таулар, мұхиттар, шексіз жазық далалар, шөлдер мен ормандардың бәрі тек қана осы жалғыз хандықтың құрамына кірді, мемлекет құрлықты шығыстан батысқа дейін, толықтай үлкен жерді алып жатты. Дегенмен мемлекеттің оңтүстігінде жатқан Тұманды аймағы ғана оның бөлігіне жатпайды, себебі бұл аймақты «Өлімдер алқабы» деп атады. Бұлай аталуының себебі онда ешқандай тіршілік жоқ – ешқандай өсімдік, ешқандай жануар, тек қара топырақ қана. Адамдар арасында тараған аңыз бойынша, онда мыңдаған жылдар бұрын ібілістер мен құбыжықтар келген, содан бері бұл мекен тіршілікке жарамсыз күйге түскен. Ежелгі адамдар Тұран хандығы мен Тұмандының арасында үлкен қабырға тұрғызып, онда адам аяғын басуға тиым салған. Бірақ, шын мәнінде, ол жерде ешкім құбыжық көрген емес, керісінше Тұманды өзінде мүлде басқа құпияны жасырды.

Хандықты Тарын хан мен оның әулеті және ханның айналасындағы билеушілер басқарды. Оларды халық Үстемділер деп атады, себебі олар қарапайым адамға қарағанда өте ұзақ өмір сүрді. Барлығы Тарын ханнан басталды. Ең алғашқы Үстемді болып сол танылды, ол таққа мың жыл бұрын келіп, содан бері елді басқаруда, халық оны жақсы көретін, себебі ел тыныштық пен молшылықта өмір сүрді, оны әділ әрі дана басшы деп санады. Бірақ Ерұлан осының артында бір шикілік жатқаннын сезгендей, ол Үстемділердің ұзақ ғұмырының сырын білуге тырысты, алайда бұл ел ішінде өлімге тең қылмыс еді, себебі ешкім Үстемділердің ұзақ өмірінің сырын білуге құқылы емес, оны өмірдің берген сыйы деп қабылдады.

Ерұлан ұзын бойлы, қоңыр түсті шашы жаңа туылған қозының жүніндей бұйра, сырттан қарасаң басына қозының терісін киіп алғандай, екі иығына екі адам сыятындай ірі, қара торы жүзді, қыр мұрынды, жасы қырықта болғанына қарамастан, ол жиырма бестегі жігітке ұқсайтын. Ерұлан Хандықтың солтүстігінде орналасқан Бұлақты қаласында, жары Сұлумен бірге үлкен сарайда өмір сүрді. Ол қаладағы ең бай адамдардың бірі саналатын, оның әкесі Рыс үлкен байлықты мұраға тастап кеткен, сол себебті Ерұлан жұмыс істеудің орнына, зерттеулермен айналысатын: жануарлар мен өсімдіктерді зерттеп, әртүрлі заттарды ойлап тапқанды ұнататын және оның басты сұрағы –Үстемділердің ұзақ өмірінің құпиясы неде екеннін білгісі келді және сол үшін тынымсыз, бәрінен астыртын түрде зерттеулер жасады.

Ерұлан қағаздарды ақтарып отырып, шамның сөніп бара жатқанына мән де берген жоқ, тек бөлмені қараңғылық басқан кезде ғана ол қағаздан басын көтерді. Бөлмені толық түнектен тек терезеден түскен жартылай толған ай сәулесі сақтады. Ол шам алмақ болып үстелдің астындағы тартпалардың бірін тартып, оның ішіне қолын салды да, ары-бері шам іздеді, алайда ол ештеңе таппаған соң, орнынан тұрды, сол сәтте ол отырған кітапхананың есігі шиқылдай ашылып, ішке біреу кірді, ал оның қолына ұстаған шамы бөлмеге бұрыңғы бұлыңғыр жарықты қайта алып келді. Ерұлан орындықтан жартылай көтерілген күйі қайта жайғасып, есіктің аузына қарады, онда орта бойлы, сауыт киген, жатаған қара шашы өсіңкіреп, құлағын жартысына дейін көмкерген, бетінде сол жақ самайынан езуіне дейін созылған ерекше тыртығы бар адам тұрды.

– Бұл сен бе, Батыра? – деді ол көздерін сығырайта.

– Иә, – деген жылдам жауап естілді де, артынан есіктің «тырс» етіп жабылған дыбысы шықты. Батыраның басқан әрбір қадамы тарсылдай естіліп, ол үстелдің жанына жақындап, бетіндегі бірнеше кітапты кішкене ысырып, қолындағы шамын оның үстіне қойды.

– Неге қараңғы бөлмеде отырсың? – деді ол бос орындықтардың біріне жайғаса.

Бірақ Ерұлан оның қойған сұрағына мән берген жоқ, санасында тек көрген түсі «неліктен қайталана береді екен, бұл бір белгі ме? Әлде кездейсоқтық па?» деген сұрақ бір сәтке де маза берген жоқ. Батыра сұрағына жауап естімеген соң:

– Эй… Ерұлан, сен мені тыңдап тұрсың ба? Ойланып кетіпсің ғой, – деп оның жүзінің алдында қолын былғады.

– А, кешір, иә, – деп терең тыныс алып, – түнделетіп жайша жүрсің бе? – деді ол Батыраға қарап.

– Иә, досымның келгенін естіп, қал-жағдайын біліп кетуді ұйғардым, көріп тұрғанымдай, бәрі жақсы сияқты, – деді Батыра Ерұланға күлімсірей. – Денсаулығың қалай? Сұлу қалай? – деді ол.

– Бәрі жақсы, өзіңнің жұмыстарың қалай? – деді.

– Қалай болушы еді… – деді Батыра терең тыныс тартып, – бәрі сол күйі, ешқандай жаңалық жоқ, – деді ол. – Мені қоя берші, сен өзің әлі қағаздарыңды ақтарып отырсың ғой деймін, қызықты бірдеңе таптың ба? – деді Батыра үстелде жатқан кітаптардың бірін қолына ала. Ерұлан «жоқ» дегендей басын шайқады.

– Сұрақтарыңа жауап тапты деп үмітенемін, – деді ол кітаптың үстінен Ерұланға көз тастай.

– Жоқ, мына кітаптардың басым көпшілігінде олар туралы жазылмаған, ал жазылғандарының өзінде, олардың ұзақ өмірінің сыры – Құдайдың берген сыйы деген сөздермен ғана шектелген, бірақ неге? Құдды баланы алдап отырғандай, – деді ол ойлана.

– Досым… Сен жауабы бар сұраққа, жауап іздеп отырсың, неліктен олардың ұзақ өмір сүретініне, сен соншалықты килігіп қалдың? – деді Батыра қолындағы кітапты қайта орнына қоя.

– «Бәрі белгілі» деп ойлайсың, алайда менің білетінім – біз ештеңені білмейміз. Сонда саған қызық емес пе? Хан мен оның әулетінің және олардың айналасындағы билеушілердің ұзақ өмірінің құпиясы неде екені? Олар да біз сияқты қарапайым адамдар, бірақ олардың ұзақ өмірі қарапайым адамға тән қасиет емес, мен осы уақытқа дейін көптеген қолжазбалар мен кітаптарды қарап шықтым, ең ежелгі дегендерін де көрдім, бірақ, бір қызығы, Тарын ханға дейін ешкім олай ұзақ өмір сүрмеген, олар бір құпияны жасырып отырғандай… – деп ол ойлана Батыраға қарады, – ешқандай жазба жоқ… – деп тағы бірдеңе айтпақ болды да, кішкене кідіріп, – Оның үстіне мына аяқасты пайда болған сәбилердің ауруы күдікті, жаңа туылған балалар дұрыс тыныс ала алмайды, ал ең қызығы хан артынша аурудың алдын алу үшін дәрігерлер мен сарбаздарды жіберді, құдды аурудың пайда болатынын білгендей, бірақ бұл ауру бұрын-соңды біздің хандықта болмаған, ол қайдан пайда болды және неге тек жаңадан туылған сәбилер ауырады? – деді Ерұлан. – Мұнда бір шикіліктің бары анық, – деді ол бір нүктеден көз алмай.

– Ерұлан, олар – Үстемділер, олар – ұзақ өмір сүрушілер, олардың қаны бөлек; шыққан тектері бөлек, сондықтан олар ұзақ өмір сүреді, ал біз… ал біз ондай емеспіз, оның үстіне таққа Тарын келісімен адамдардың өмірі түбегейлі өзгерді және жақсы жағына қарай, Тұран хандығы бұрын-соңды болмаған гүлдену шағында; ешқандай соғыс жоқ, қылмыс аз, олар әділ және дана, сондықтан олардың ұзақ ғұмырын қазбалаудың да керегі жоқ, өзің де білесің бұл әрекетің өлімге тең екенін.

Ал ауруға келер болсақ, қазір одан қандай да бір қауіп төніп тұрғаны шамалы. Тарын хан оның да алдын алуда, ол дер кезінде дәрігерлер мен сарбаздарды жіберіп, барлық сәбилерді аман алып қалып жатыр, барлығы қалыпты өтуде… – деп Батыра Ерұланға көңілі толмаған адам сияқты сөйлеп отыр еді, аяқасты оны Ерұлан бөліп жіберді:

– Барлығы қалыпты өтуде дейсің бе? Жоқ барлығы қалыпты емес, сен тек көз алдыңда болып жатқан дүниелерді көріп тұрсың, менің ойымша ханның адамдардың арасына дәрігерлерді жіберіп, елде туылып жатқан балаларды бақылауда ұстап отыр және мұның себебі ол ерекше бір сәбиді іздеп отырғандай көрінеді.

– Не… Не сандырақтап кеттің? Сенің ойыңша ол ауруды өзі таратты деп ойласың ба?

– Иә!

– Мұның енді шектен шығушылық! – деп ол үрейлене сөйледі. – Бұл сөзіңді менен басқа ешкім естімей-ақ қойсын, сен жақында әке атанасың одан да уақытыңды Сұлуға арна… – деп ол тоқтап қалды да, Ерұланға мұқият көз тастады. – Досым, сен осы ойыңды тастасаң қайтеді, ә? Бұл қауіпті, қазбалап қайтесің, мен саған қаншама уақыттан бері айтып келе жатырмын, бізге мұны білуге тиым салынған, – деп Батыра орнынан тұрды.

– Неліктен мені тоқтатқың келеді? Мен жай ғана олардың ұзақ өмірінің сырын білгім келеді, – деді оған Ерұлан.

Батыра ақырын жүріп, ашық тұрған терезелердің біріне барды, ол сыртқа көз тастап, таза ауамен терең тыныс алды. Аспан ашық, жұлдыздар аспанға шашылған алмастай жарық. Сарайдың жанында өскен алып теректер ақырын соққан желден жайқалып, баяу ғана ары-бері теңселіп тұр.

– …Жаңа ғана айтқанымдай, бұл өліммен тең қылмыс, сен менің бауырымдай болып кеткенсің, сондықтан сені барынша ақымақтықтан сақтағым келеді, қала Сұлтаны сен жайлы оң көзқараста, ал оның бірінші қолбасшысы Дат… – деп ол кішкене кідірді, – өзің де білесің, Дат саған тісін қайрап жүр, қит етсе болды, ол саған қолындағы бар билігін салып, заң рұқсат еткен ең қатаң жазаны қолдануға дайын. Сенің билеушілер туралы теріс ойда екеніңді білсе, ол мұны барынша пайдаланады, тіпті мен сені оның қолынан аман алып қала алмаймын, оның үстіне сарбаздардың жартысынан көбі оған бағынады, – деді ол.

– Бірақ сен одан кейінгі әскербасысың, сондықтан мен еш қорықпаймын, – деп ол күлімсіреді. – Білесің бе, досым? Біз бір үлкен әлемде өмір сүреміз, онда зерттелмеген көптеген дүниелер бар, сол әлемнің бір кішкентай түкпірінде тығылып, өмірімді той-думанмен; көңіл көтерумен өткізу мен үшін ақымақтық, маған нағыз ләззат сыйлайтын – ол осы әлемнің құпияларын ашу және менің айналамда болып жатқан дүниелер мені бейжай қалдырмайды, оның үстіне олардың ұзақ ғұмыры маған өте қызық, олардың не жасырып жүргендерін білгім келеді, – деді Ерұлан Батыраға қарап.

– Осы әлемнің құпиялары! Сен өзі не ойлайсың, таңым бар. – Иә, білемін саған зерттеген ұнайды, бірақ өтінемін, басқа дүниені зерттеші, оларды жайына қой! Ақыры жаман аяқталуы мүмкін.

– Жарайды оны қоя берші, мені бәрібір ешкім тыңдамайды, – деді де Ерұлан орындығына ыңғайлана отырып, – саған бір өтінішім болып тұр, – деді ол.