– Уолаттарыгар даҕаны дьону сомоҕолуур уһулуччу киһи баара көстүбэт. Аһаа, доҕор, бу бэҕэһээҥҥи хатыыс этэ баар, – Өйүк балыктаах кытыйаны ыалдьытыгар чугаһатар.
– Арыый көрсүөлэрэ Бөдьөкө Бөҕө дуу?
– Кини. Убайдара Өлкөрөй майгытынан хадаар. Чаллаайы харса суох даҕаны, тылынан-өһүнэн дьону кыайан түмпэт, сомоҕолообот киһи.
– Оттон кыра уолаттара хайдах дьон буолууһулар?
– Чабыыдалаах Эттээни уу ньуулдьаҕай оҕолор. Сүүрбэлэрин да туола иликтэрэ буолуо. Ыбаах да эдэрэ бэрт. Күүстэринэн биир да аҕаларыгар тиийэр киһи суох дииллэр. Бөдьөкө Бөҕө бэйэтин лаппа кыанар да, олус дьиппиэн, аҕыйах саҥалаах киһи.
– Онон нууччаларга бүк бэринэн олоробут дуу? – Мымах дьиэлээх киһини утары көрөр.
– Ньим бааччы олорбуппут ордук буолуо диибин мин.
– Дьон айманар. Олус ыган-түүрэн бардахтарына, бука, туох эрэ буолара буолуо. Оннооҕор кутуйах, үктээтэххэ, «чыып» диир…
Саҥата суох истэн олорбут дьиэлээх хотун Мылаҥныыр тыл кыбытар:
– Күтүрдэр дьүһүннэриттэн даҕаны киһи этэ тардар, куттанар. Муннулара улахана, аны бытык үөһэ бытык буолан. Харахтара муус курдук. Адьас абааһы уолун курдуктар.
– Кырдьык, сахаттан атын сирэйдээх-харахтаах дьон, – Мымах дьахтары көрөн ылар. – Билэллэрэ, сатыыллара да сүрдээх. Уу аалынан өрүскэ усталларыгар, таҥаһы тиирэ тардан тыалга оҕустараллар эбит. Ол ааллара икки өттүнэн үстүү эрдииһиттээх. Инньэ гынан, ууга түргэнник усталлар.
– Ол иһин онно-манна тиийэн эрдэхтэрэ, – Өйүк чороонноох кымыһын ылан иһэр.
* * *
Атырдьах ыйа. Бэс ыйыгар ардаан, быйыл от үүнүүтэ үчүгэй. Окко киирбит кэннэ, былыт кэлэ-кэлэ ардах түһэн, сүгүн оттотумаары гынна диэбиттэрэ, хата, кэнники бэркэ курааннаан абыраата. Быйыл от үүнүүтэ үчүгэй буолан, дьон абыраныыһылар. Ходуһа хойуу ото кыра да сиккиэргэ күөгэлдьийэ долгуйарын саха киһитэ үөрэ көрөр. Өҥ дьылга саха олоҕо тупсар. Сүөһү этэҥҥэ кыстыыр. Ардахтаах дьылга күөл уута туолан, балыга элбиир. Дьадаҥы ыал уһун кыһыны туоруур сүрүн аһылыктара диэн балык буолааччы. Сайыны быһа туулаан балык сииллэр, хаһааналлар.
Саттаар уол токур хотуурун сүгэн, ыаҕастаах ымдаанын тутан, инитин уончалаах уолу Өрөөбөнү батыһыннаран, оттуур сиригэр кэллэ. Өйүөлэрин ыаҕастаах ымдааны, хаппахтаах улахан тууйаска угуллубут үөлүллүбүт мундуну сынньанар сирдэригэр аҕалан, талах күлүгэр уурдулар. Ходуһаларын отун оттоон, бугуллаан бүтэрэн эрэллэр. Сүрэхтээх киһи оту оттуур. Ол-бу кытах, хоннох, күөл кытыыта эҥин элбэх. Үлэҕэ туруохтарын иннинэ олоро түстүлэр. Күн да уһун.
Саттаар хотуурун биитин сытыылаан, кыра аҕаанынан сотуолуур. Өрөөбө көтөн кэлэн от быыһыгар түспүт үгүрүөнү маһынан быраҕаары тула көрүөлээтэ. Туран, хаппыт синньигэс талаҕы тоһутаары бүк баттыыр, туллаҥнатар. Маһын тоһутан, быраҕаары, аргыый үөмэн хаамар. Тула көрүөлүүр. Сотору үгүрүө, «чаарт» диэн саҥараат, ойоҕоһуттан көтөн тахсар. Ону кэнниттэн быраҕан хаалар. Убайа туран, бэҕэһээ охсубут хадьымалын таһыгар кэлэн, охсубутунан барда. Токур хотуурун төбөтүн үрдүнэн эргитэн, хаптас гынаат, охсон «куус» гыннарар. Сытыы хотуурга быһа охсуллубут от тэлгэнэ түһэр. От охсуута – илистиилээх, сылаалаах үлэ. Сүүрбэччэ хаамыы сири охсон баран, сынньана таарыйа тохтоон, эмиэ сытыыланна. Чараас тимирдээх хотуур күн уотун тэйитэн килбэс гынна.
Саттаар улаатан, күүһүрэн, үлэни кыайа-хото тутан үлэлиир буолбут. Бэйэтин төһө да ситэ илик оҕо киһи курдук сананан, сыппаҕын, килбигин иһин, кыргыттары бэлиэтии, талымастыы көрөр сааһыгар сылдьар. Кини хайа да кыыстааҕар Нуҥнууру сөбүлүүр. Ол кыыс улаатан, эмиийэ тэрэччи тэбэн, төлөһүйэн, тупсан хаалбытын, маанытык таҥнар буолбутун кэрэхсии көрбүтэ. Ааспыт күһүн муҥхаҕа сылдьан, бэйэтигэр сөрү-сөп бэдэр саҕынньахтаах, тииҥ бэргэһэлээх, таба тыһа этэрбэстээх, тэп-тэтэркэй имнээх, үчүгэй дьүһүннээх мааны кыыһы көрөн, бэйэтин түүтэ саралаабыт эргэ таба саҕынньаҕыттан, убаһа тириитэ бэргэһэтиттэн, ынах этэрбэһиттэн кыбыстыбыта. Урут хаһан да оннук буолбат этэ. Кини эрэ куһаҕан таҥастаах буолбатах. Онтон кыһын ыччаттар мустан биһилэх кутуһа оонньуулларыгар, ол кыыстыын кэккэлэһэ буолан хаалбыттара. Кыыс кэмчиэрийбэккэ күлэн-салан, Саттаары кытта кэпсэппитэ. Хайдах эрэ сөбүлүүр курдук туттара.
