Түөрэчээн чиэһигэр ити үрэҕи Түөрэчээн диэбиттэр.
Екатерина Кузьминична Григорьева. 1965 с. Бүлүүтээҕи педучилищеҕа II кууруска үөрэнэ сылдьан суруйбут курсовой үлэтиттэн. Үһүйээннэри аҕата Кузьма Дмитриевич Григорьев-Быычыгырас (1899) кэпсээбит.
Баай Эбэ диэн улахан күөл. Былыр бу Баппаҕаайы нэһилиэгэр, киһи-сүөһү үөскүү илигинэ, саамай бастаан, Баай Эбэҕэ сутаан өлөөрү сылдьар сэттэ дьиэ тоҥустар хантан эрэ хотуттан көһөн кэлбиттэр. Баай Эбэ куруҥ тыатыгар куобахтаах, салаҥ элбэх саһыллаах, табата, тайаҕа ахсаана биллибэт элбэх эбит. Балыгын туһунан этэр буоллахха, Баай Эбэ кыыһыран, дохсун долгун баалынан быраҕаттаннаҕына, собото-мундута таска килэс гына түһэрэ үһү. Дьэ маннык баай сиргэ кэлэн, сутаан өлөөрү гыммыт тоҥустар балыгы хомуйан сиэн, сэниэ ылан, олохсуйан, Баай Эбэ бастакы хаһаайыннара буолбуттар. Кинилэр Баай Эбэҕэ Хампа Чинэкэ диэн аат биэрбиттэр. Өлөөрү сылдьан, мантан чирэстэһэн-чирэстэһэн киһи буоллубут диэн итинник ааты биэрбиттэр.
Былыргы дьон ханнык баҕарар сири, үрдүгэр сылдьан, аатынан ааттаабаттар. Айыырҕаан. Ол иһин таптаан, Баай Эбэ диэбиттэр. Ол саҕана Баай Эбэ 2 көс усталаах, көс кэриҥэ туоралаах, былыргы саха дьонугар муораҕа тэҥнээх күөл үһү.
Бу маннык баай сиргэ олорон, 7 дьиэ тоҥустар, хоргуйан өлүөхтээҕэр буолуох, байалларыгар күн солото суох буолбуттар. Манна уонча сыл барҕара байан, бөскөйө уойан олорбуттар.
Ол саҕана Бүлүү, Дьокуускай икки ардыгар сылдьыһыы суола баар буолбут. Ол суолунан Баай Эбэни хоту өттүнэн, Чоогдоор диэн хайанан ааһаллар үһү. Манан ааһан иһээччи биир атыыһыт, Баайга сылдьан, тоҥустары кытта билсибит. Кини ол дьонтон уонча сыл муспут үрүҥ-хара кылааннаахтарын көһөрөн ылбыт. Ити курдук сайын аайы кэлэр буолбут. Кини нуучча аһын, таҥаһын тарҕаппыт.
Биирдэ тоҥустар атыыһыты, албынныыгын диэн, үлтү сынньан кэбиспиттэрэ тыына эрэ куоппут. Онтон бэттэх кини кэлбэт буолбут. Үс сыл буолан баран дьэ кэлбит. Өссө элбэх аһы-таҥаһы аҕалбыт. «Иллэһэ кэллим», – диэбит. Тоҥустар сөбүлэммиттэр. Аһын аһаан, таҥаһын таҥнан барбыттар. Атыыһыт түүлээҕин ылбыт да, хоммокко эрэ төннүбүт. Тоҥустар, куттанар дии санаан, кыһамматахтар.
Ол саҕана Дьокуускайга Улахан Маама диэн буоспа ыарыыта турбут кэмэ үһү. Ону аһыгар, таҥаһыгар булкуйан аҕалбыт эбит. Сылаабай доруобуйалаахтар ол киэһэтиттэн ыалдьан барбыттар, сарсыҥҥытыттан өлүтэлээбиттэр. Ситэ уонча хоммотохтор, ураһалар күнтэн күн кураанахтанан испиттэр.
Саамай кэлин биир уон икки саастаах кыыс эрэ тыыннаах ордубут. Кини туох баар дьону барытын биир оҥкучахха көмпүт. Арай бэйэтин аҕатын эрэ кыайбакка, ураһатын айаҕар соһон кэбиспит. Аҕата балтараа саһааннаах, Улахан, бухатыырдыы көрүҥнээх киһи үһү.
Кыыс соҕотоҕун ытыы-соҥуу олордоҕуна, арай кугас баттахтаах, сараппааннаах нуучча кыыһа киирэн кэлбит. Кини кыыһы аһынар, саататар эбит. Аралдьыйан, оонньуур буолбуттар. Биирдэ нуучча кыыһа эппит: «Бүгүн Дьокуускайтан күөх элэмэс аттаах киһи кэлиэ. Эн кини кэнниттэн барардыы быһаарын. Үс буур табата булун. Биирин миҥэ гын (миинэр таба), иккитин көтөл гын (ырдар). Онно саамай үчүгэйин, наадалааҕын ырдан бараар. Оттон мин, бастаан суор буолан, халарыктыам, онтон, табах буруота буолан, симэлийэн сүтүөм. Эн миигиттэн куттанар буолаайаҕын. Мин Улахан Маама иччитэбин. Эн оҕолоргун, эн харыһыйар дьоҥҥун хаһан да өлөрүөм суоҕа, чэпчэкитик сылдьар буолуом», – диэн баран, мэлис гынан хаалбыт.
