Эбээн тылыгар:
> 1Каат (гаад) – половина (аҥаар) (Лебедев В. Д. Язык эвенов Якутии. – Л.: Наука, 1978. С. 155).
> 2Буодыл (боодэл, буудел) – нога (атах) (Русско-эвенский словарь / В. И. Цинциус, Л. Д. Ришес. – М.: Гос. изд. иностранных и национальных словарей, 1952. С. 325).
Роман Петрович Уваровскай (1910). Муома, Кулун Өлбүт. 1971 с. дьиэтигэр суруйбутум.
Мөөчөрө Бөҕөс диэн киһи баар үһү. Тугу да бултаабыта диэн биллибэт. Эсэһит этэ диэн кэпсииллэр. Тоҕус уон тоҕус эһэни өлөрбүт. Онтон биирдэ эмиэ сиргэ тахсыбыт. Саа диэн былыр суох эбит. Минтиэпкэ да саа. Ити чакыырынан эстэр саа. Ол да суох үһү.
Ол саҕана бу икки өттүнэн биилээх үҥүү диэн оҥостоллор үһү. Хатыҥынан уктаан. Ол үҥүүтүн тутан баран, тайҕаҕа тахсыбыт. Арай биир киэҥ соҕус сиргэ эһэ отонноон сиэн эрэр үһү. Бу киһи онуоха үһүүрэр, үһүүрэн чыскырытар. Эһэлэри урут үһүүрэн ыҥыртыыр эбит. Дьэ, ол хоту эһэтэ киниэхэ сүүрэн кэлбит. Ол кэлбитигэр. Үҥүүлэрин, сөһүргэйдээн баран, хороччу тутан олороллор үһү. Эһэ, киһиэхэ кэлэн баран, эбэһээтинэ балтараа дуу, икки дуу миэтирэ сиргэ олоро түһэр эбит. Харына түһэр> 1. Онтон киһи үрдүгэр түһэр үһү. Баттыы түһүөхтээх эбит. Ол бириэмэҕэ үҥүү үрдүгэр түһэрэллэр. Супту анньаллар үһү. Онтон, үөлэн ыланнар, үөһэнэн быраҕан ыыталлар эбит. Онтон, эргийэн кэлэн, киһи үрдүгэр түһэн истэҕинэ, иккистээн быраҕыытыгар батыйатын уга булгу баран хаалбыт. Онтон эһэтэ ньаҕаччалаабыт> 2. Кини, батыйатын угун туппутунан, дьиэтигэр ыстаммыт. Эһэтэ батыспатах.
Ол онно көрдөҕүнэ, илин быһаҕаһа сыгынньах, кэлин быһаҕаһа түүлээх үһү. Сир тоҥон эрдэҕинэ бирээмэ эбит. Күһүн. Онтон куттанан, өлүөр дылы дьиэттэн тахсыбатаҕа үһү. Өлөрүгэр эмээхсинигэр эппит: «Эмээхсиэн, бу күн ыраахтааҕыбар күүспүн билиннэрбэтэҕим, абаам-абам», – диэбит.
Онтон бу былыргы киһи сыҥаһата мас буолар. Бэрэбинэ. Сыҥаһа диэн орун. Онтон биир хардаҕаһы хайа харбаан ылбыта үһү. Онтон өлөн хаалбыт.
Онно таайаллара үһү бүтүн күүстээх киһи буолуо диэн. Ол ити бүтүн күүс диэн 100 бууту көтөҕөр киһи диэн.
Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:
> 1Харына түһэр – сиргэ хорулла түһэн баран, бахчайарын аата.
> 2Ньаҕаччалаабыт – ыарыыланан кыайан сүүрэр кыаҕа суох. Бааһыран.
Ааттаах ырыаһыт Ырыа Чөкөөттүүр диэн баар үһү. Ол Ырыа Чөкөөттүүр бэрт сүрдээх элбэх, отут ырыалаахпын диэн бэйэтэ кэпсиир үһү.
Дьэ, биир баайга Ырыа Чөкөөттүүр күүлэйдии кэлбит. Бу дьиэлээх киһи илим баайа олорор үһү. «Доҕоор, дьэ, үчүгэй да илими баайа олорор эбиккин», – диэбит.
«Ээ, үчүгэй буолумуна. Дьэ, эйигин ааттаах ырыа киһи дииллэр ээ. Бу илимҥэ балык туппат гына ыллыаҥ этэ дуо», – диэбит.
«Тыый, ыллаан буолумуна», – диэбит.
«Чэ эрэ. Сакалааттаһыах. Ыллаар эрэ. Үс күннээх түүҥҥэ балык туппатаҕына, мин көмүс үүннээх, ыҥыырдаах аты биэриэм. Балык туттаҕына, эн миэхэ сайын устата отто охсон биэриэҥ», – диэбит.
«Ээй, дьэ. Сөп», – диэбит.
Сакалааттаспыттар. Илии тутуһан сакалааттаһаллар үһү. Ону атын киһи араарар үһү. Илиилэрин. Ол киһи, хайалара кыайар да, манньа ылыахтаах үһү.
«Чэ, бачча хонон баран кэлээр», – диэбит. Илимэ бүтэригэр.
Кэлбитигэр, илимнэрин ыйаабыттар. Төгүрүйэ сылдьан ыллыыр үһү. Илимин. Ол бүтэригэр эппитин өйдүүр үһү. Ол илимнээх киһи. «Таастыганныын таллырҕаа, хотоҕостуун куллурҕа-а-а», – диэбит үһү бэрт уһун тыынынан.
Дьэ, киирэннэр, үппүттэр. Үһүөн. Үс киһи. Үс күннээх түүн үтэ сатаан кээспиттэр. Балык туппатах. Балыктар көстө сылдьаллар үһү. Балыктар кэлэ-кэлэ төттөрү ыстана тураллар үһү. Хонуктарын соруога бүтэн хаалбыт. Онон көмүс үүннээх, ыҥыырдаах атын ылан барта үһү. «Сүрдээх да кыыл буолар эбит ырыа киһи», – диэн дьулайта үһү баар киһи.
