Чэ, онуоха ол ыһыаҕар барар. Алҕаан, ытыгын дабатан, кымыһын иһэрдэн, баҕаҕар ыһан, атыырыгар иһэрдэн. Онтон, дьэ, кэлин дьоннор испиттэр ол кымыстарын. Ол гынан баран, кэлэригэр Нэлэкэй Кылааттан атыырын көрдүүр. «Миэхэ бу атыыргын аҕал», – диэн. Маны туран, дьэ: «Биэрбэппин», – диэбит. Онуоха туран: «Миигин бачча дойдуга күлүү гынан, элэк гынан ыҥырбыккын. Биир атыыр иигин харыһыйаҕын> 1. Атаҕым соболоҥун биэрдэргин да ылыам, биэрбэтэргин да ылыам», – диир. Ону: «Эн хайдах гынан ылаары гынаҕын? Биэрбэппин!»
Дьэ, этиһии барар. Дьаарын кыһыл талаҕы хабырҕа эриэннии кыһар эбит. Атын кымньыытын. Ол кымньыытынан сири түөрт өттүнэн далбаатаабыт. «Ол уолум кэлэн ылыҥ, ол кыыһым кэлэн ылыҥ», – дии-дии. Алгыы-алгыы арыыттан кэстэрэн, Куочайы арҕаа өттүнэн дьиэтигэр, Оҕуруоттааҕар, барар.
Били атыыра, тииккэ икки көнтөһүнэн бааллан турар атыыр, өрө тура-тура, хаһыҥырыы-хаһыҥырыы мөксөр. Инньэ гынар да суларын быһа түһэн кээһэр. Онтон били Дьаарын тахсыбыт суолунан сүүрэр. Дьэ ону, мунньустубут дьоннор күөйэ көтөннөр, ыыппаттар. Атыырдара арыыны тула сүүрэн барар. Ол баран, Бөрө Тумула диэн сиргэ күөлгэ көтөн түһэр.
Бу дьоннор туос тыынан сырыһыннараллар. Дьэ, ол харбаан, тыылаах дьон сэргэ тиийсэллэр. Хонууну булан баран, туруо дуо, чыҥха арҕаа тэбинэр дии. Дьэ онон, ол атыыры ойуунунан былдьаан барта үһү диэн сэһэргиир этилэр.
Кэпсээнньит тылы быһаарыыта:
> 1Биир атыыр иигин харыһыйаҕын – биир атыыр туран буоһаппытын харыһыйаҕын.
ДЬААРЫН КЭБИН ТУОММУТА ҮҺҮ
Дьаарын биир кыыһа хара ыалдьарга ыалдьыбыт. Ону кытта (хара ыарыы абааһытын, иччитин кытта), күөх эбириэн оҕус буолан, харсыбыт. Куттаан, өлөрсөн. Хоту Муустаах муораҕа кыйдыам диэн биитэр Хаҥас Диэкилэргэ (абааһылар бааллар эбит) илдьэн туттарыам диэн. Куттаан куоттаран.
Бу Бүлүү төрдүгэр Нүдүлү диэн күөл баар эбит. Ол күөлгэ тиийбит. Абааһыта күөлгэ уртуус курдук ундьулус гынан хаалбыт.
Онно Дьаарын кэбин туоммута үһү: «Ундьулус гынан хаалла. Кэнэҕэс эргиллэрэ буолуо. Кэннин хайыһан, чарапчыланан баран куотта», – диэн.
ДЬААРЫН УОЛА ДЬАЛАҔАЙ КИИЛЭЭН
Дьаарын Дьалаҕай Киилээн диэн хаччаҕайдыы маҕан сирэйдээх уоллаах эбит. Ол киһи сайын Бөтүрүөп саҕана, окко киириэх иннинэ, Дьокуускайга киирбит. Ол киирэн ыһыахтарыгар тиийбит. Онно Тыгын удьуора киһи Хара Бытык Маһары диэн баар эбит. Ол, ыраахтааҕыны көрсөн кэлэн баран, ыһыах уурдаран кэлэн олорбут. Хааннаах эһэ тириитэ олбохтонон, балааккатын иһигэр, ыраахтааҕыны көрсүбүт үөрүүтүгэр. Ол Маһары күтүөттээх эбит, бөҕө киһи. Ыһыахтарын кымыһын иһэн бүтэн баран: «Дьэ, көр буоллаҕа, мин күтүөппэр бөҕөтө киллэриҥ», – диэн буолбут. Онно: «Суох. Биһиэхэ бөҕө киһи суох», – диэбиттэр.
Оччоҕо бу Бүлүүнү Бүлүү диэн ааттаабаттар. «Кыйаар киһитэ баар», – диэбиттэр. Маһары Киилээни ыҥыртаран ылан: «Мин күтүөппүн кытта тустан, холоһон көр. Эйиигин үчүгэй дииллэр. Көргүтүн көрдөрүҥ», – диир.
Ону, сөп дэсиһэн, дьэ, тустабыт диэн тылын биэрбит. Онтон олохтоох киһини сарыынан бүрүйэн киллэртэр. Биһиги киһибитин ким бүрүйүөй. Былыргы киһи тустар сыалыйалаах буолар. Анал. Адьарай онтун илдьэ сылдьар эбит буоллаҕа. Билиҥҥи ити туох курдук, үөһэ өттө таҥаһа түнэ, үөһээ бүүрүгэ кыыл иҥииринэн хатыллар. Быһа тарпат гына. Ол сыалыйатын кэтэн киирэр.
Сарыы бүрүөтүн быыһынан киһи илиитэ быкпыт. Ону лап гыннаран ылбыт уонна соҕотохто түөрэ холлоруктаан түһэрбит. Ол түөрэ быраҕан баран, кыһыыта кыһыылаах, үрдүнэн ойон ааспыт. Ол иһин кыыһыран: «Хаппыт оҕус тириитинэн өйдөтүөххэ», – диэбит бу Маһары. Мэник абааһы эбит, ама охтортун иһин диэн.
