Владимир Иванович Саввинов (1941). Ньурба, Кугдаар. Лесхоз үлэһитэ. 1995 с. суруйбутум.
ААТЫРБЫТ УДАҔАН КӨМӨЛӨСПҮТЭ
Лаппаакы Борокуоппай Мэлэкэҕэ олорбута. Ийэтэ аатырбыт удаҕан этэ. Быһыттаах диэн сиргэ дьиэлээхтэрэ.
Ыт Бастаах үрэҕин баһыгар улахан ойуур уота турбут. Сааскы өртөн. Сайын, атырдьах ыйын чугаһыгар, Мэлэкэҕэ чугаһаан кэлбит. Ходуһаларга бугуллары сиэтэлээбит.
Быһыттаах оҕонньотторо, сүбэлэһэн баран: «Эмээхсинтэн көрдөһөн көрбүт киһи», – дэспиттэр. Кинилэр баҕалара – ардаҕы түһэртэрии. Кини кыра туруорбах балаҕаҥҥа олорбута. Кэлэннэр: «Дьэ, иэдээн буолла. Эмээхсин, саҥаран көрдөргүн хайдах буолуо этэй?» – диэн көрдөспүттэр. «Көрдөһүүгүтүн толорон көрүөххэ», – диэбит. Уонна эппит: «Сүүрүктээх уута икки ыаҕайата аҕалыҥ». Балаҕантан Ыгыатта 3–4 килэмиэтир эбит. Дьалкыйыа диэннэр, түөрт ыаҕайа ууну баһан таһаарбыттар. Икки киһи. Эмээхсин өрүнэ сылдьар баттаҕын ыһан кэбиспит уонна, төбө аҥаарын биир ыаҕайаҕа уган ылан баран, илгистибит. Онтон кутуран турбут. «Самыыр буолан саккыраа! Ардах буолан таммалаа!» – диэбит. Тула көрөн олорооччулар таҥастара-саптара дэлби сытыйан хаалбыттар. «Сарсын киэһээҥҥэ дылы кыра ардах кэлэрэ дуу», – диэн саҥа таһаарбыт.
Сарсыардаттан олус күүстээх ардах түһэн, ыаллар дьиэлэрин-уоттарын хоппут. Дьоннор көрбүттэрэ, эмээхсиннэрэ, тиэргэҥҥэ тахсан, бэриинэтин дэлби сытыйбытын куурда сылдьар эбит. «Адьарайы кыратык угарга дылы гыммытым, туох ааттааҕа дьөллөн түстэҕэй», – дии сылдьар эбит.
Бу ардах кэнниттэн тыа уота умуллубута үһү.
Кинини быһа ааттаабат эбиттэр. «Сир, халлаан түннүгэ» дииллэрэ. Арааһа, бу былаас буолбутун кэннэ өлбүтэ буолуохтаах. Балаҕаннаахха, Туобуйаттан 30 килэмиэтир сир ыккый ойуурга көмпүттэр. Кэлин дьоннор көрдөөн көрөн баран булбатахтар. Булларбат эбит. Көмүстээх көмүллүбүт.
Ыалдьа сыттаҕына, ийэ кута киирбит. Маҥан ыт буолан, орон анныгар. Түҥ Кыыһа эрдэ дьоннорун сэрэппит эбитэ үһү: «Ийэ кутум, маҥан ыт буолан, киириэҕэ. Наай диэҥҥит, үүрэн таһаараайаҕыт, – диэн. Ону истибэккэлэр, үөттүрэҕинэн үүрэн, таһырдьа таһаарбыттар. Ол аймахтара үксүлэрэ эстибиттэр. Өлөннөр, төбөлөрүнэн булкулланнар. Өлбүтүм кэннэ хос сиэним дьоллоох уол төрүөҕэ», – диэбит. Ол дьоллоох уолунан буолар Сидоров Михаил Афанасьевич, 6–8 оҕолоох буолуохтаах.
Николай Николаевич Мартынов-Соһор (1939). Ньурба, Омолдоон. Хоробой аҕатын ууһа. Үрдүк үөрэхтээх, учуутал. 1994 с. кэпсэппитим.
Сэргэни улахан гынабын. Былыр-былыргыттан. Мин санаабар, өйдөбүлбэр сэргэ мэнээк баҕана, сүрдьүгэс буолбатах. Саха санаалаах, тыллаах-өстөөх, олоҕор буолбут түгэни бэлиэтээн, санаатын иҥэрэн, түмэн, кэнники хаалынньаҥнарыгар, ыччаттарыгар өйдөбүнньүк буоллун диэн, саха сиэрин-туомун толорон туруорар.
Сэргэни мас, баҕана диэхпин тылым барбат. Сэргэ аата сэргэ. Маны мэнээк тыытыллыбат, алдьатыллыбат.
Кырдьаҕастар этэллэр этэ: «Былыргы дьон өтөҕөр суулла сытар сэргэни, сиэрин-туомун тутуһан туруордаххына, оҥорбут үс улахан айыыҥ боруостанар», – диэн. Ол гынан баран, сиэрин-туомун билиллиэхтээх. Үлүбээй туруору анньан кэбиһиллибэт. Инньэ дииллэр этэ.
Ону санаан, 68 сыллаахха үлэ, сынньалаҥ лааҕырын салайыахпыттан, аан бастаан Акана Улахан Сээйэтигэр, Чкаловтан биир хонон тиийэр сиргэ, Билиргэ, тиийбиппит. Онно 18 оҕону кытта 6 улахан киһи элбэх оту оттоон, олус үчүгэйдик сайылаабыппыт. Уонна онтубут бэлиэтин Улахан Сээйэ биир үтүө сиригэр сэргэ туруорбуппут. Бу сэргэ турар сирин онтон ыла аканалар Оскуола Сэргэлээҕэ диэбиттэр уонна улаханнык сэргииллэр.
