Читать онлайн Коллектив авторов - Жаныбеков Шангерей. Өнегелі өмір. В. 31

Ветерану Великой Отечественной войны, одному из бывших государственных и общественных деятелей Республики Казахстан Шангерею Жаныбековичу Жаныбекову 15 июля 2014 года исполняется 90 лет. Уроженец бывшего аула № 24 (Қарпық ауылы), территория которого ныне входит в состав Красноармейского сельского округа Денисовского района Костанайской области, довольнорано лишился своихродителей. Его отец, Жаныбек Салыкович Бекмухамедов, умер в 1935 году, а через три года не стало и его матери – Зайтуны Мусабаевны. После этого его взяли под свою опеку и воспитание родственники – Амантаев Байтыгул и Сеит Абдибеков. Они ему помогли получить соответствующее образование и твёрдо встать на ноги.

В августе 1942 года Ш.Ж. Жаныбеков окончил Костанайское медицинское училище и в начале сентября был призван вряды Советской Армии. Будучи военфельдшером и комсоргом 3-го дивизиона 1301 Пушечно-артиллерийского полка 61 Пушечно-артиллерийской бригады 16-ой артиллерийской дивизии резерва Главного Командования, с мая 1943 года, в течение двух лет, находился на Брянском, Степном и Втором Украинском фронтах. Он участвовал в освобождении городов Белгород, Харьков, Полтава, Кременчуг и Кировоград, в боевых действиях на территории Румынии, Венгрии, Чехословакии и Австрии.

После увольнения в запас, с октября 1947 года начал работать заведующим отдела здравоохранения Костанайского райисполкома, выполнять различные партийные поручения райкома партии. Видимо, партийные органы обратили внимание на его склонность к общественной работе и в сентябре 1949 года утвердили его инструктором Костанайского обкома партии. Через три года Ш.Ж. Жаныбеков был выдвинут заместителем заведующего отделом партийных, профсоюзных и комсомольских органов обкома. По решению ЦК КП Казахстана в 1955 году он был рекомендован на учёбу в Высшую партийную школу при ЦК КПСС, которую окончил в 1958 году.

В Костанайской области в этот период была начата эксплуатация Соколовско-Сарбайского железорудного месторождения, возник и начал расти горняцкий город Рудный. В марте 1959 года Ш.Ж. Жаныбеков был избран вторым секретарём Рудненского горкома партии, а в марте 1963 года выдвинут председателем Рудненского горисполкома.

Ныне Соколовско-Сарбайское горно-производственное объединение является одним из самых мощных предприятий в мире по добыче и переработке железной руды. Город Рудный стал крупным и благоустроенным городом, где имеются все необходимые условия для работы, учёбы, жизни и отдыха его обитателей. В городе функционирует индустриальный институт, занимающийся подготовкой инженеров для горнорудных предприятий Казахстана. Ш.Ж. Жаныбеков был одним из инициаторов открытия этого учебного заведения в Рудном.

В октябре 1963 года, по рекомендации Целинного крайкома КП Казахстана, он был избран первым секретарём Костанайского горкома партии. В этой должности он трудился более 11-ти лет. За этот период, при активном содействии руководства Республики, Костанайского обкома и облисполкома, трудящиеся города своим созидательным трудом превратили Костанай в крупный благоустроенный город, центр Костанайской области с развитым промышленным и сельскохозяйственным производством.

В мае 1976 года с должности второго секретаря Костанайского обкома партии, которую он занимал чуть более года, Ш.Ж. Жаныбеков был выдвинут Заместителем Председателя Совета Министров Казахской ССР. Ему было поручено заниматься вопросами развития культуры, образования, здравоохранения и других социальных проблем. Ему пришлось курировать работу средств массовой информации, работу творческих союзов и других общественных организаций.

Как известно, продолжительное пребывание в составе республиканского руководства, участие вреализации принятыхрешений по развитию экономики и культуры, жилищно-бытовых условий населения способствуют расширению кругозора у государственных служащих, накоплению опыта работы с людьми, повышают у них чувство ответственности за порученное дело.

Ш.Ж. Жаныбеков в указанной должности напряженно трудился около 9-ти лет. В январе 1985 года, после достижения определённого возраста, ему была назначена персональная пенсия.

Будучи на пенсии, с августа 1985 года по декабрь 1993 года, Ш.Ж. Жаныбеков возглавлял общество «Казахстан», занимавшееся налаживанием культурных связей с зарубежной казахской диаспорой. Одновременно с этим, с марта 1987 года в течении трех лет, на общественных началах работал Председателем вновь созданного республиканского Совета ветеранов войны и труда.

В период своей трудовой и общественной деятельности Ш.Ж. Жаныбеков неоднократно избирался в состав партийных и советских органов Рудного, Костаная, Костанайской области и бывшего Целинного края.

На XIII, XIV и XV съездах Компартии Казахстана избирался членом её ЦК, был депутатом Верховного Совета Казахской ССР VII, VIII, IX и X съездов (с 1967 по 1985 годы), а в 1989 году стал Народным депутатом СССР, был членом Совета национальностей Верховного Совета СССР.

За свои боевые и трудовые заслуги Ш.Ж. Жаныбеков награждён орденами «Октябрьской революции», «Отечественной войны II степени», четырьмя орденами «Трудового красного знамени», орденом «Дружбы народов», двумя боевыми медалями «За отвагу», чехословацкой медалью «За активное участие в антифашистской борьбе», рядом других юбилейных и памятных наград. В 1995 году в связи с 50-летним юбилеем Победы в Великой Отечественной войне Президент Казахстана Н.А. Назарбаев вручил ему орден «Парасат», а Министр обороны Республики присвоил звание полковника. Он удостоен двух Почётных грамот Верховного Совета Казахской ССР. Ему присвоено звание почёт- ного гражданина городов Рудный и Костанай.

Недавно уважаемый ветеран войны и труда представил нам свои мемуары, подготовленные им в период пребывания на пенсии. В них имеются материалы о его предках, воспоминания о жизни, трудовой и общественно-политической деятельности юбиляра, его отзывы о современниках и информация о его зарубежных поездках.

Редакционный совет при Казахском национальном университете имени аль-Фараби решил издать их как книгу воспоминаний ветерана под названием «О пройденном пути и добрых попутчиках».

Учитывая особые заслуги Ш.Ж. Жаныбекова в патриоти- ческом воспитании молодёжи, развитии национальной культуры нашего народа и других социальных проблем, сочли целесообразным выпустить специальную книгу из серии «Өнегелі Өмір».

Аға… Қарға тамырлы қазақта орны бөлек ұғым. Аға деп ағынан жарылған, іздеген жерден табылған жанды айтады.

Аға деп кішіге пана, ақылшы дана жанды айтады.

Аға деп сүттен ақ, ініге жақ жасы үлкенді айтады.

Қазақ: «Аға жақсы болса – панасы бар, жаман болса – жабылған жаласы бар», – деп ағаны екіге бөледі.

Аға қандас бауырың ғана емес, ақылымен, ісімен, халыққа, елге сіңірген еңбегімен танылған жасы кіші болса да, жолы үлкен жандар болады.

Кең мағынада олар елағасы, ауылағасы, мәжілістің төрағасы т.б. болуы мүмкін. Қазақ атам: «Ауылдың ақсақалды ағаларының қарасақалды ағасы бар», – деп, жасына қарамай, елге танылған ел ағасы барын айтуы осыдан.

Ендеше «Аға» болудың жөн-жосығы әрқилы. Өз ағаң елағасы болып танылса, қандай ғанибет.

Менің өзіме тетелес елағасы болған бауырым Оразалы бұл күні дүние салып кетті. Ағамның құрдастарының қан майданнан аман оралып, еліне еңбек етіп, есімдері танымал болған достарының бірі, бір де болса, бірегейі Шәңгерей Жәнібекұлы бүгін 75 жасқа келді. Орекең тірі болса әбігерленіп, қатты қуанар еді-ау. Марқұм Орекең жүрген жері базар еді. Әсіресе, оның әзілі Ғаббас ағамен (ақын Жұмабаев) қатты жарасатын. Әубәкір ағамен (Қасымханов) әзіл-қалжыңы белгілі бір шектен аспайтын. Ал, Шәңгерей Жәнібекұлымен сыпайы ғана әзілдесіп, айтпай түсінісіп, қыз мінезді, сегіз қырлы, бір сырлы досын әзіл-оспаққа қимайтын еді.

Шәкең, шын мәнінде, қазақ зиялыларында сирек кездесетін жан. Шәкеңді «сегіз қырлы, бір сырлы» Азамат деу орынды болар еді. Ол – кішіпейіл, қанағатшыл, еңбекшіл, кешірімшіл, қайырымшыл, ұлтжанды, оптимист, гуманист. Оның сыры – адалдық, тазалық.

Шәкең – Совет дәуірінің перзенті. Бүкіл Торғай өңіріне есімі танымал Қарпық әулетінен. Аумалы-төкпелі Совет дәуірінде көзі ашық, оқыған Қарпық балалары туған жерді ертерек тастап, Ресейге, кейбірі Қазақстанның оңтүстігіне ойысты. Қай жерде өмір сүрмесін жастарын оқытты. Шәкең орысша хат танып, медицина техникумын бітірген кезде қан майданға аттанды. Алапат соғыстан аман-есен елге оралды. Комсомол, Совет, партия ұйымдарында еңбек етіп, Қазақстан Советтік Социалистік Республикасының Министрлер Советі төрағасының орынбасарлығына дейін жоғарылады, елағасы атанды.

Ұлт ұстазы Ахмет Байтүрсынұлы қас қайраткер деп «оқталғанынан қайтпайтын, ұмтылғанынан тайынбайтын, көздегенінен күдер үзбейтін, азға айналмайтын, зордан-зорға, артықтан-артыққа ұмтылатын, жамандыққа жасымайтын, мұқтаждыққа мұқалмайтын» қайратты, жігерлі, жетелі, ынталы жанды айтыпты. Осы қасиеттердің біразы Шәкеңе тән. Тоталитарлық жүйе кезінде барынша сақтыққа үйренген Шәкең осы қасиеттерді тек асқан байсалдылықпен ойланып, толғанып жасайды.

Ол Совет партократиясының ішінде жеке дара көрінетін. Еңбекті ғылыми негізде істеуге ұмтылатын. Билігім бар деп күш көрсетпейтін, сабырлылық танытатын. Телефон арқылы ма, жүзбе-жүз сөйлескен кезінде ме, оның қоңыр даусы бір келкі шығатын. Эмоцияға салынбай, істің мән-жайын толық түсініп алғаннан кейін ғана мәселе күн тәртібіне қойылатын. Өмір бойы оқумен, зердесіне тоқумен мәртебелі қызмет орнына сай болуға ұмтылыс жасау – өмір сүру қарекетіне айналған-ды.

Шәкеңнің демократтығы аңызға айналарлық. Ағамыз тіпті жеңгемізді де атын айтар болса, тек қана – «Гүлбаршын Хамитовна» дейді. «Гүлеке», «Гүлбаршын» деп атап шақыруды Шәкең одағай, ерсі көреді, тіпті, іні болып кеткен біздерге де ілтипат көрсетеді, ғажайып кішіпейілдік танытады.

Шәкең жүрген жер – мектеп. «Ағаның үйі ақ жайлау» деп бауырлары келеді. «Алдыңда ағаң болса, асқар тауың», – деп қалың елі сенеді, «туысы бірдің – уысы бір» – деп ағайын-туыс, дос-жарандар соңынан ереді. Шәкеңнің маңында жүріп, соңына еріп, олар тәлім-тәрбие көреді.

Ахмет Байтұрсынұлы: «Құмарпаз адамдар құмарлығының құлы болып, соның дегенімен болып, соның айдауында жүріп, құмарлық құрбаны есебінде әлек болады», – депті. Шәкең құмарпаз жан ғана емес, қазақ мәдениетінің жанашыры. Ол кісінің тікелей қатысуымен Ғабит Мүсірепов музейі, Торғайдағы Ахаң мен Жақаң музейі, республикалық Орталық музей бой көтерді, көптеген ұлы жазушыларымыздың, ғалымдардың еңбектері жарық көрді. Қостанай қаласы мен Рудныйдың көркеюіне қосқан үлесі ерекше. Ел егемендік алған сәтте қазақ диаспорасымен байланыс орнатуды қолға алды, республиканың зейнеткерлер қауымын басқарды.

Ахмет Байтұрсынұлы қайраткер жандар «тыныштықпен өмір сүре алмайды. Өйткені көздеген мақсатының, ойлаған мұратының жолында неден де болса қайту жоқ», – дейді.

Иә, Шәкең дәл осындай жан. Алматыда отырып, ел жаққа елегізіп жүреді. Қостанай сахарасында болып жатқан уақиғаларға, құбылыстарға құлағын түріп, ел тынысын біледі. Қостанай, Рудный сияқты қалалардың құрметті азаматы, тек атақ қана емес, ел алдындағы жауапкершілік деп танитын Шәкең өз қарызы мен парызын терең түсінетін адам.