Бақытты болуды үйреніңіз! Сенімділік құпиялары - страница 10



Дэвид Пирс (1959 жылы туған) – этикалық мəселелерге лексикалық, теріс, утилитарлық тұрғыдан қарайтын британдық трансгуманист (адамның психикалық жəне физикалық мүмкіндіктерін жақсарту үшін ғылым мен техниканы пайдалануға ықпал ететін əлеуметтік тəртіп, саяси ұстаным жəне философиялық тұжырымдама. Трансгуманистер қажет емес деп санайтын адам өмірінің сол аспектілерін жою – азап, ауру, қартаю жəне өлім. Трансгуманистер мұндай технологияларды қолданудың мүмкіндіктері мен салдарын, оларды пайдаланудың қауіптілігі мен пайдасын зерттейді, оның ішінде биологиялық, ақпараттық, когнитивтік жəне нанотехнологиялардың конвергенциясы идеясын қарастырады) философ.

Адамгершілікке деген көзқарас – Бақыт философиясы көбінесе этикамен бірге талқыланады. Гректерден жəне христиан дінінен мұраға қалған дəстүрлі еуропалық қоғамдар көбінесе бақытты моральмен байланыстырды. Бұл тұрғыда мораль қоғамдық өмірдің белгілі бір түрінде белгілі бір рөлді орындау болды. Бақыт моральдық философия үшін қиын термин болып қала береді. Мораль философиясының бүкіл тарихында адамгершілікті бақытқа əкелетін салдарлар тұрғысынан анықтау немесе оны бақытқа мүлдем қатысы жоқ деп анықтау əрекеттері арасында тербеліс болды. Психологияда бақыт пен адамгершіліктің байланысы əртүрлі тəсілдермен зерттелді. Эмпирикалық зерттеулер қарапайым адамдардың адамның бақыты туралы пайымдаулары ішінара сол адамның моральдық қасиеттерін қабылдауына байланысты екенін көрсетеді, бұл басқалардың бақыты туралы пайымдаулар моральдық бағалауды қамтиды деп болжайды. Көптеген зерттеулер сонымен қатар əлеуметтік мінез-құлықпен айналысу бақытты арттыра алатынын көрсетеді.

Eudaimonia – классикалық грек сөзі, «eu» («жақсы» немесе «əл-ауқат») жəне «даймон» («рух» немесе «кіші құдай») сөздерінен құралған. Осы түсінігімен бақытты өмір дегеніміз – жақсы өмір, яғни адамның адамдық болмысын жақсырақ сезінген өмірі. Атап айтқанда, Аристотель жақсы өмір – бұл жоғары саналы əрекеттің өмірі деп дəлелдеді. Ол бұл мəлімдемеге «функция аргументі» арқылы келді.

Негізінде, егер бұл рас болса, онда əрбір тірі заттың бірегей орындайтын қызметі бар. Аристотель үшін адамның функциясы – бұл ақыл-ой, өйткені бұл адамдар біржақты түрде жасайтын жалғыз нəрсе. Ал өз функцияңызды жақсы немесе тамаша орындау өз таңдау еркіңізде. Аристотельдің ойынша, тамаша рационалды əрекеттен тұратын өмір – бақытты өмір. Аристотель жоғары саналы əрекетке қабілетсіз адамдар үшін екінші ең жақсы өмір моральдық ізгілік өмір деп тұжырымдады. Аристотель жауап беруге тырысатын негізгі сұрақ: «Адам өмірінің түпкі мақсаты не?» Көптеген адамдар рахатқа, денсаулыққа жəне жақсы беделге ұмтылады. Олардың құндылығы бар екені рас, бірақ олардың ешқайсысы адамзат ұмтылған ұлы игіліктің орнын баса алмайды. Барлық игіліктер бақытқа жету құралы болып көрінуі мүмкін, бірақ Аристотель бақыт əрқашан өз алдына мақсат деп айтқан.

Бақытқа қалай жетуге болатыны туралы теорияларға «күтпеген оң оқиғаларға тап болу», «өзгенің маңыздылығын көру», жəне «басқалардың қабылдауы мен мақтауын көру» жатады. Кейбіреулер бақыт тек сыртқы, бір сəттік лəззаттан ғана емес деп есептейді. Позитивті психология, əл-ауқат, эвдаймония жəне бақыт саласындағы зерттеулершілер Динер, Рифф, Кейс жəне Селигманның теориялары «өмірдің биологиялық, жеке, қарым-қатынастық, институционалдық, мəдени жəне жаһандық аспектілерін» қоса алғанда, деңгейлер мен тақырыптардың кең ауқымын қамтиды. Психиатр