Биһиги Аан Дархаммыт - страница 7

– Сыччыа, дьэ балыккын көрө олор. Куотаары гыннахтарына, миэхэ этээр.

Уолчаана соруктаах аҕайдык, аҕатын сорудаҕын кыһаллан-мүһэллэн толоро сатыыр быһыынан, хаптаһын олох анныгар өрүтэ лаһыйар балыктары быыкаа атахтарынан төттөрү хаһыйа сатаан өрө мөхсө олорорун аҕата таптаабыт харахтарынан имэрийэ көрөн аһарда. Тоҥо-хата иһиэҕинээҕэр хамсыы-имсии олороро ордук бөҕө буоллаҕа дии.

Миша, быыкаа бэйэтигэр холооно суох боччумнаахтык туттан-хаптан, иннигэр сытар кураанах куулу ылан, олоҕун кэннинэн быгыалыыр балыктары хайан, биир кэм төттөрү-таары эргичиҥнии, мөхсө олордо.

– Аҕаа, мин куоттарыам суоҕа!

– Маладьыас, оҕом көмө бөҕө киһи буолбут дии.

Төттөрү эрдинэллэригэр баалга оҕустаран чугас сири уһаппатылар. Эмиэ кэлбит сирдэринэн, үрэх төрдүнэн быһа астаран, дьиэлэрин аннынааҕы сытыары биэрэккэ тигистилэр.

– Оо, ычча да! Бу оҕону бачча тыалга, тымныыга өрүскэ илдьэ сылдьыбыт дуу? – Маарыйа, сырдык сэбэрэлээх курбачыйбыт сытыы дьахтар, куударалаах саһархай суһуоҕун кэннигэр кэҕис гынаат, кэргэнин диэки күөх харахтарынан сэмэлээбиттии диэличчи көрдө.

– Ийээ, мин тоҥмотум ээ, балык аҕаллыбыт дии…

Оҕото, титирээтэр даҕаны, үөрэн чаҕылыспыт харахтарын көрөн, ийэтин ыраас сэбэрэтэ сырдыы түстэ.

– Ии, кырдьык даҕаны, оҕом аҕатыгар көмөлөспүт дии.

– Көмө бөҕө, сотору дьиҥнээх туһа киһитэ буолсу, – аҕата сылаас-сымнаҕас мичээринэн имэрийэ көрө турара боруҥуй дьиэ иһигэр сырдаан көстөр курдук…

…Эмп сыта курдаттыы тунуйбут, араас ыарыһахтарынан толору симиллибит балыыһа кыараҕас хоһун ыарахан салгыныттан таһырдьа тахсан ыраас салгыны дуоһуйа эҕирийэр үчүгэйин эриэхсит! Мишаҕа, ахтылҕаннаах уһун арахсыы кэнниттэн ийэтин, убайдарын көрсүөхтээх үөрүүтэ таһынан таһымнаан, төһө да былыттаах киэһэрбит халлаан турдар, аҕатын бигэ үрдүк санныттан тулата бүтүннүү сырдаан, киэркэйэн көстүбүтэ…

…Аҕатын туһунан тиһэх өйдөбүлэ үдүк-бадык, чуолкайа суох, курус. Куруук күлэ-үөрэ, кэлэ-бара сылдьар күүстээх-уохтаах, эрчимнээх, бөдөҥ-садаҥ аҕата тоҕо уһуннук ороҥҥо сытарын, ыараханнык өрүтэ тыынарын өйдөөбөт, дьиибэргиир курдуга. Биирдэ сытар хоһугар соҕотоҕун киирэн остуол үрдүгэр турар иһиттэн ыстакааҥҥа муорус кутан илдьэн үҥүлүтэрин чуолкайдык өйдүүр. Ол тиһэх өйдөбүл 1942 сыл аҕата суох буолар сайыныгар этэ…

Сэрии сылларыгар, бэйэҕэ харыс суох кэмигэр, тымныы, тыйыс дойдуга сыыһа-халты туттан эмискэ тымныйыыттан эбитэ буолуо, аҕата сэбиргэхтэтэн баара-суоҕа отут сэттэ сааһыгар күн сириттэн күрэммитэ.

Ефим Федорович дьүһүнүнэн хара бараан, бигэ-таҕа, орто уҥуохтаах, уу саха көрүҥнээх киһи эбитэ үһү. «Эн аҕаҕар маарынныыгын», – диэн билэр кырдьаҕастара, аймахтара, ордук чаастатык ийэтэ Мария Михайловна үгүстүк этээччилэрэ. «Аҕаҕар наһаа маарынныыр буолаҥҥын олус таптыыр этэ. Төрөөбүккэр үөрэн, хоҥор хара дьүһүннээх соҕотох биэлээхпитин идэһэ туттубута. Туох эрэ биллибэт күүс дуу, ханнык эрэ Үөһээҥҥи Айыылар дьайаннар дуу, аҕаҥ тоҕо эрэ дьулуһан туран хоту дойдуга талаһар этэ. Биһигини онно Дьылҕа Хаан анаан ыыппыта», – диэн ийэтэ кэлин хайдах эрэ таайтарыылаахтык кэпсиирэ. Дьикти. Кырдьык, баҕар, дьылҕа анабыла оннук буолуо. Оҕону отох сааһыттан кырдьыктаах олох охсуһуутугар уһаарар инниттэн тыйыс тыыннаах дойдуну анаан тайаннарбыттара буолуо…

Ефим Федорович саҥа тэриллибит промкомбинат дириэктэринэн үлэлии олорон соһумар ыарыыга хаптаран суох буолар. Дьиэ кэргэн соҕотохто тулаайахсыйа түһэр. Дьэ онтон ыла эт-тирии элэйэр эрэдэһиннээх олох эрэйин-муҥун эдэр эмньик эт-сиин этирик эҥээринэн тэлии саҕаланар. Үөрэҕэ, өйөбүл-көмө буолуох аймах-билэ дьоно суох аҥаардас дьахтар, ыы-кырбас түөрт оҕотун кууспутунан, тымныы-хаҕыс дойдуга суос-соҕотоҕун эргичийэн хаалар. Үлэһит, онуоха эбии бултаан-алтаан эбинэр, иитэр-аһатар киһититтэн мэлийэн, аанньа эмэ-томо суох сиргэ сотору-сотору ыалдьар иринньэх кыра уолун тыыннаах хаалларар эрэмньититтэн тахсан эрэр ийэтэ эрэйдээх төһөлөөх эрэйи-кыһалҕаны көрсөн ол сутурҕаннаах амырыын кыһыны туораабытын сэрэйиэххэ эрэ сөп…