Дьулаан чуумпу - страница 13
Ол саҥата суох дууһаларынан ытыыр, санааларынан эрэ сарылыыр дьахталлар баалларын тухары үрдүлэригэр үҥкүүлээбиттэр үйэлэрэ уһуоҕа, киһинэн аахпакка киэптээбиттэр кэккэлэрэ кэҥиэҕэ.
Арыый эрдэ дуу, «суох» диэн тыл суостаахтык иһиллибитэ, хара дьай халбарыйыа, бэйэтэ-бэйэтигэр хатаныа этэ, баҕар. Куһаҕан арыт куттас. Атын куттастары кини булар. Өскө оннук эбитэ буоллар, куһаҕан үөһэ куһаҕан дьапталланан иһиэ суох этэ. Оччотугар Влас диэн былааһа суох саҕа санаммыт киһи ыҥырыкка тиийиэ суох этэ.
Төннөбүт диэн эбии муннулар. Күлүө эбиттэр – бэйэлэрэ түбэспит буолан, саҥаларыттан маттылар. Эбиитин Влас биири өйдүү биэрэн атын санааҕа ылларда. Били быстах-быстах түһүүрүгэр Агашата кылгас баттахтааҕа. Ол да иһин атыҥыраабыт эбит. Влас киһилии да түүлү түһээбэтэҕэ ыраатта. Милииссийэ түүлэ кытары киһиттэн ураты буоларын ама дьон билбэттэр. Түүнүн кытары түктэрини көрө үөрэнэн хаалан ол дьон кыһаллыбаттар. Ол диэн атын. Кириминээл, өлүү-сүтүү, куотуу-сырсыы. Оттон Агаша баттаҕа кырыллыбыта диэн туһа туспа. Түүл туһуттан бу үйэҕэ эрэнэн кэлбит киһитин бүтэйдии туохха эрэ уорбалыах муҥа дуу. Киһи эҥин эриэнин көрөн-көрөн кэллэҕэ. Оннооҕор буолуохтар киһи үөйбэтэҕэр тиксэллэр. Эҥин аанньал бэйэлээхтэр таҥараны кытары таҥнараллар.
Ис-иһиттэн иитиллэн ону-маны бары санаары гынна. Милииссийэ тыыла кытары тыҥааһыннаннаҕына туох үчүгэйдээх буолуой. Суох, кини Агашата оннук буолуон сатаммат. Ким баҕарар, киниэнэ эрэ буолбатах. Оттон бэйэтэ? Кини туһа туспа. Кини эр киһи буо. Эбиитин милииссийэ. Иһэ-таһа истириэс хаһан эмэ тахсыахтаах.
Тулуйуо этилэр өссө да уон оччону. Куһаҕаны түүнтэн эрэ кэтэһэ үөрэммиттэр били киһи күрүлүүр күнүс көрүлүүрэ киириэ эрэ дии санаабатахтара. Алҕас түбэһэ кэлбиттэрэ. Иккиэн бииргэ. Арыый да эрдэ кэлбиттэрэ буоллар… Ийэ киһи сүрэҕэ хайдыбыта. Сэрэҕэдийэр суола илэ буолан хаалбыта. Биирин кыыһа номнуо итинниккэ тиийбитэ сонно биллибитэ. Иккиэн биирдии кыыстаахтара. Саҥа улаатан эрэр кыргыттар ийэлэрин батан дуу, ситэ өйдөөмүнэ дуу эмиэ «суох» диэни умнары суоллаабыттар.
Хара дьай итинтэн ордук хайдах дириҥиэй. Атаҕастаммыт өссө хайдах атаҕастаныай. Аата суох алдьархай. Итинниги тиэрдэргэ анаан тыл тылдьыкка көрүллүбэтэх. Туох тыла наада. Санаа кытары халыып хайысхатыттан тахсан, быстах-быстах. Күлүм-күлүм. Онон-манан.
Итинник түгэҥҥэ икки дьахтар биир буолуо эбит. Игирэттэн истиҥ чугастыы буолбуттуу. Биирдик дьаһаныа, биирдик быһыыланыа эбиттэр. Өйүҥ хайа эрэ хараҥатыгар, санааҥ хайа эрэ дириҥэр саспыт суостаах суоллар күүскэр күүс эбэллэр. Туох да бэйэлээҕэ тохтоппотун төлө биэрэллэр. Оннук тиһэх эрэсиэрбэ искэр баарын билбэккин. Ол түҥ былыргы сүдү күүс туохха тиэрдиэн сэрэйбэккин. Кыл мүччү түгэҥҥэ барыта оҥоһуллар. Онно туох да үөрүйэҕэ, бэлэмэ, кыаҕа наадата суох. Бэйэтэ тахсар. Билбэт бэйэҕиттэн тахсар.
Ол күүс хас эмэ хос күлүүстээх. Онно тиэрдэр суол үйэ тухары муннарыылаах. Киһи үксэ иһигэр оннуктааҕын арыйымына сирдээҕи эргиирин ааһар.
Ол күүс төлө көтөр түгэнигэр туох да бэйэлээх сокуона, сиэрэ-туома, кэлгиэтэ харгыс буолар кыаҕа суох.
Киһи бэйэлээх бэйэтэ онно утары турар кыаҕа суох.
Киһи бэйэтин билбэт.
Билбэтиҥ буруйтан куоттарбат.
Куһаҕан биирдэ баар буолан хаалбат. Кыраттан иитиллэр. Ол саҕана эрэ саба тутуохха сөп. Ону мүччү көттөҕүнэ куһаҕан дьулааҥҥа кубулуйар, туох да бэйэлээҕэ тохтоппот буолар.
Хайа да суут – санаа буоллун, судаарыстыба киэнэ буоллун, хайа да сокуон – суобас киэнэ буоллун, суруллубут да буоллун, ол кэннэ кыайан үлэлээбэт.