– Били, иһээччи Иэлэ баара дии. Ол эрэйдээх аҕыйах сыллааҕыта өлбүтэ. Утуйа сытан баран хаалбытын уола кимиэхэ да эппэтэх. Кэм да иһэн иирэ сылдьыбыта. Мин мэнээк үктэммэт ыалым этэ. Туох эрэ наадаҕа тахсааччы буолан быстарбытым. Сыт баарын үрдүнэн киирэн ааһа турбутум, һыы, саныахпын да саллабын. Ол кэннэ сүрэхпинэн буорайа сыспытым. Балыыһаланан эҥин киһи буолбутум. Оттон Иэлэни нэһиилэ тэрийэн атаарбыттара. Бу диэки ама да киһини харайарыҥ манан дьыала буолбатах. Уола Лааһар сол дьиэтигэр олорбутун курдук олорбута. Тугу аһаан-үссэнэн сылдьаахтаабыта буолла. Хаһан эмит холтууралаан дуомнаатаҕына сонно мэлитэрэ. Ол сордоох дьиэтигэр ыйанан кэбиспитин эмиэ инньэ хойут булбуттара. Силиэстийэ эҥин кэлиэ дуо, ирдэһэр да суоҕа. Ийэтэ да, бэйэтэ да моһуоктук өллөхтөрө дии. Ис дьиҥин ким да билбэт. Дьэ, ол дьон миигин буулаатылар… Быһааскыттан түүлбүттэн арахпаттар. Сылдьыспатарбыт да туох да өспүт суох этэ. Онтон ыла бу уулусса ордук иччитэхсийдэ. Кинилэр дьиэлэриттэн салгыы суол омооно да оһон эрэр.
Иэлэлээх дьиэлэрэ кинилэртэн субу турар. Муннукка.
– Кэпсиэ суохпун кэпсээтим дуу, хайдах. Кэлин аанньа утуйбат буолан хааллым. Санаабыттан да арахпаттар, – Yүлүйэни кучуйуон баҕарар быһыылаах.
Yүлүйэ дьиэтигэр тэһийэр ахан. Эмээхсини аһыннар да, ыалга хонорун уруккуттан ыарырҕатар. Уонна куораттааҕы хоһунааҕар манна киэҥэ-куоҥа, салгыннааҕа – бачча дэлэйтэн тоҕо тахсан биэрдэҕэй.
-4-
Бороскуой борогунуоһа сөп эбит. Былыт ыга сатаан баран бу барыйан кэллэ. Күнү күөйдэ. Онтон отой да сүтэрдэ. Тыалырда. Сандаарыс гынаатын кытары этиҥ этэн лүһүгүрэттэ. Уордайбыт халлааны Yүлүйэ уоран одууласта. Ыар көстүүгэ да кэрэни була сатаата.
Манна кэлэн наҕыла дьикти. Куораттааҕы кэмэлдьитэ кэлсибэтэх дуу, хайдах дуу – киһи сөҕүөн курдук сөрү-сөпкө дьаһанар. Бэл, санаа аны аалбат – бу холкута, чуумпута. Барытын аа-дьуо сылдьан гынар. Кыйыттар диэн тугун умнан да эрэр быһыылаах. Ээҕин этитээри этиҥ эргийэн кэлэ-кэлэ тачыгырыы сатыыр. Биһиги киһибитигэр ол көннөрү тыас эрэ. Ол иһин дуу, сотору буолаат быыһа суох былыт көһөн хаалла. Этиҥ эрэ, ыаҕастаах уунан куппут ардах эрэ – халлаан ырааһынан көрөн кэбистэ.
Киэһэриитэ аны кини Бороскуой диэки хаамта. Онно да Сандал сүгүн аһарыыһы дуо – өрө сүүрэн таҕыста. Бу сырыыга «норообото» суох.
– Эчикийэ, куорат куота, бачча киэһэ ханналаан иһэҕин? Тохтоо эрэ, эйигин кытта кэпсэтэбин дии! Ноо, аны дьүлэй буолан кубулуннуҥ дуо?! Yүлэ, ээ, Yүлүйэ, тохтуу түс эрэ, – баарыҥҥы Сандал ханна да суох.
Атын вандал дьахтары күөйэ сатаата. Итирэринэн иитиллэн киһиҥ саҥарардыын түргэн, хаамардыын сыыдам. Кыл-мүччү Бороскуой соппулуотун ис өттүгэр баар буолан хаалла. Ыт өрө баргыйбытыгар эрэ анарааҥҥыта киһи эрэ буоллар тохтоото. Туох эрэ диэн үөхсэ-үөхсэ тэйэ хаамта.
– Суолас, аны ойох көрдүүрэ итээбит дуу, – Бороскуой түннүгүнэн көрө охсубут быһыылаах. – Кини киһи итирэрэ, иирэрэ түргэнэ.
Айыбыын! Мантан түүн өссө хайдах буолуо биллибэт. Сэнээн өссө түүннэри дьаарбайар санаалааҕа. Чуумпу уулуссанан. Куоракка биирдэ эмит түүннэттэххэ куттал. Онно өссө милииссийэ баар. Баҕар, кэлэн өрүһүйүө. Манна саатар оннук саарбах да буоллар хахха суох. Күлүгээнниин күөн көрүстэххинэ үҥсэн туһа суох – хаһан инньэ Хатыҥнаахтан биир эмэ хахаардалаах кэлиэр диэри ырыаҥ ылланар ини. Ыарыйдаххына – биир биэлсэр ыйан-кэрдэн биэрэр дуу, суох дуу. Урукку курдук бөртөлүөтүнэн бырааһы баар гыммаккын. Эрэнэриҥ эрэ эт бэйэҥ уонна эрдэ суруллубут ыйааҕыҥ.
