Киһи биирдэ олорор - страница 58

Суонда кыыс атаҕа дьигиҥниириттэн кэм да ытыы сытарын биллэ. Кини, иҥнэх гынан, кымньыытын уунан, бобуоска сабыытын үөһэ бырахта. Барахсан сатаатар ыраас салгынынан сайа тыыннын, аан дайдытын анаардын. Аһынары билбэт муус сүрэхтээх күтүр диэн кэлэйэн сытаахтаатаҕа. Суонда нүксүйбүт көхсүн иһигэр санаа бөҕө көймөстөн кыынньа иһэрин билээхтээбэт. Ити гынан баран Кыычаны Суонда курдук ис сүрэҕиттэн аһынар, харыстыыр, киниэхэ үтүөнү баҕарар киһи ийэтиттэн ураты атын ким да суоҕа чахчы. Бу күн сиригэр төрөөн Суонда саамай таптыыр киһитэ – Кыыча. Төрөппүт киһи даҕаны оҕотун бу курдук күүскэ таптыыра аҕыйах буолуо.

Суонда Кыычаҕа быыкайкаан иккилээх-үстээх сэрбэкэчийбит кыысчаан эрдэҕиттэн ылларбыта. Киһи да киһиэхэ убанар буолар эбит этэ. Кыысчаан, өйүнэн да буолбатар, уйулҕатынан, сүрэҕинэн ону билэргэ дылыта. Суонда үлэтиттэн босхолонон таһырдьаттан киирэн оһох аттыгар аргынньахтаатын да, кыысчаан сонно сүүрэн татыгырайан кэлэн моонньугар иилистэ түһэрэ итиэннэ араастаан көтөхтөрөн-сүктэрэн үлбүрүйбүтүнэн барара. Ол үлбүрүттэрэ олорон, Суонда кыысчааны дьонтон кистээн сыллаан ылара. Кини саамай улахан манньата диэн ол этэ. Ити туһугар кини төһө да үлүгэр эрэйи көрөрүн, ыар үлэни үлэлиирин, тоҥорун-хатарын кэрэйбэтэ. Кыысчаан таҥаһыттан, сахсайбыт баттахтаах төбөтүттэн, быыкайкаан ытыһыттан аһыйбыт үүт сүрэххэ сайа охсон киирэр сытыы сытын эҕирийдэҕинэ кини барытын умна түһэрэ: хамначчыт төрөөбүт аналын, уруккутун, хойуккутун…

Суонда таҥараҕа андаҕайыа этэ: төрөппүт аҕата кыыһын хараҕын далыгар киллэрдэҕинэ эрэ саныыр быһыылааҕа. Оттон кини мэлдьи саныыра: түүнүн-күнүһүн… Түүн түһээн кинини кытта тэбис-тэҥҥэ оонньуура. Арыт кыыс алдьархайга түбэстэҕинэ быыһыы сатаан ийэ-хара көлөһүнэ саккыраан уһуктара. Күнүс туохтан эмэ хомойдор, туоххаһыйдар эрэ Кыычаны саныы түһэрэ. Оччоҕо хараҕа сырдаан, көхсө кэҥээн кэлэрэ. Хантан эмэ ыраахтан төнүннэҕинэ, балаҕан иһигэр кыыһы хараҕынан көрдөөбүтүнэн киирэрэ. Кыыча барахсан, кинини көрөөт: “Оо, Суон-таа… Иэхэй! Иэхэй!..” – диэн чаҥкынаабытынан бу утары сүүрэн далларыйан кэлэн атаҕын кууһа түһэрэ. Суонда ханна эмэ сырыттаҕына кистээн кэһии аҕалар идэлээҕэ. Онтукатын оҕотугар эмиэ дьон көрбөтүгэр биэрэрэ. Кыысчаан барахсан ону кистиир наадатын букатын өйдөөбөт этэ. Биирдэ Суонда тойонунаан ыаллыы нэһилиэк баайыгар ыалдьыттаабыттара. Онно аһыы олорон, кини биир тооромос саахары айаҕар илдьибитэ буолан иһэн сиэбигэр түһэрбитэ. Сарсыныгар онтукатын сиэбин кириттэн ыраастаан үрбэхтии, имэрийэ түһэн баран Кыычатыгар биэрбитэ. Кыысчаан ону көмүллээн кучугурата сылдьан: “Суонтаа миэхэ саахар биэртэ-э…” – диэн айдаараахтаабыта. Аҕата саахары былдьаан ылан оһоххо бырахпыта: “Пахай, бу хара балах кирдээҕи айаххар уктаҕын дуо! Оҕоҕо ону-маны биэрбэт буолуҥ!” Кыыча онуоха ытаан айдааран турбатах үһү дуо! Эҥин араас улахан куһуок саҥа саахары аҕалан үҥүлүтэ сатаабыттара. Кыысчаан онтукаларын көрүөн да баҕарбатаҕа. Биир кэм ытыы-ытыы оһоххо талаһара: “Суонтаа саахарын аҕалыҥ!.. Суонтаа саахарын аҕалыҥ!..” Оннук…

Барахсан көмүскэһэ диибин диэн. Аргыылап былыр биирдэ от тиэйэр саҥа хатыс өтүү сыарҕаҕа алҕас сүгэ биитигэр түбэһэн быһа ыстаммытыгар кыыһырбыта, Суонданы үнтү ыххайбыта: “Тугу да харыстаабаккын! Хараҕыҥ тэһэ ыстаммыта дуо? Тоҕо көрбөтөххүнүй?!” Суонда аһарынан тыл быктарыа баара дуо, саҥата суох буруйданан умса көрөн турдаҕа дии. Онуоха Кыыча сүүрэн туотарыйан кэлбэтэх үһү дуо! Кэлэн, Суонданы илиититтэн харбаабытынан аҕатыттан быыһыы түспүтэ уонна, быыкайкаан атаҕын сыыһынан дибдигирии-дибдигирии, умайыктаммыта: “Суонтааны эн мөҥүмэ! Эн күргүйдээмэ! Мин Суонтаам. Эйиэнэ буолбатах. Мин Суонтаам! Мин кырбатыам суоҕа! Эн киэр бар!” Оо, онно сыччыый сыыһа кыыһыран чорбойбут уоһун, уоттаммыт хараҕын! Бэл улуус бүтүннүүтэ куттанан утары көрбөт Аргыылаба соһуйан ах баран чыпчылыҥныы турбута. Суонда сонно таһырдьа ыстаммыта уонна, уйадыйан, айманан, кыс мас кэтэҕэр саһан олорон ытаабыта…