– Дера, буьйр бац цхьа болу хьан цхьа йетт-м, – сaцамболлуш дош элира Къайсара. – Оцу тIе даьлча-м, Болатан доттагIий бу, хIуъу дан а, листа а карахдер долуш. Аш шайн зударийн гIуллакхаш де, ткъа ловзарх дерг ас сайна тIелоцу.
«ТIелацам бар-м атта хилира сан, амма и кхочушбар муха хир хаац-кх», – ойла йора Къайсара, ураме ваьлча. Ойланца шен доттагIийн хIусaмaшкaхула, божалшкаxула, гIотанашкахула волавелира иза. Юсупaн кeртахь пхи-йалх газа бен йац. Янаркъа жимма гIоле ву: Iаспаран4 тайпа йелахь а, тIехууш говр а, цхьа аьттан цІоьллак а йу цуьнан. Аьрсамирза а, БІaьштиг а, Лорса а цуьрриг зовкх хьоьгуш вац. Уьш а стохка-лурчах бахахeвшина. Важа бисина йуьртахой оццу хьолехь бохку. Iаьлбаге гIо дехча? Хьалдолуш бацахь а, къен бац уьш. Кхин дацахь а, иттех корта даьхний, говраш, гIеххьачул жа а ма ду оцу вежарийн. Амма, нехан йуьрта а вахана, гIо муха доьхур ду? Iаьлбага-м кхоор дацара шен са а. Цхьа некъ ца лехча-м валац».
Оцу ойланашца вахана Янаркъин кетIа хIоьттира Къайсар.
2
КетIахь, гоьллец хечин когаш хьалабина, цIийвелла, дечкан хьостамех ловзуш воллура Янаркъин кIант Темуркъа а, Дасин Тасу а.
– ЦІaxь вуй дада? – xaьттира Къайсара, ша тергал ца веш хьаьсарта вахана воллучу Темуркъе.
– Вац, – хьала а таьІна, охьайахана хеча цІонге кхаччалц хьалауьйзира кIанта.
– Стенга вахана?
– Хаац.
– Хьо оьгIазе ма ву, Темуркъа? Эшийна-те?
– Йалх хьостам баьккхина ас, – курра корта хьала а тесна, оллайелла марш хьала а оьзна, мера чохь къайлайаьккхира Тасус.
Гома Тасуга хьаьжира Темуркъа.
– ДІайалахьа, маршокка! Хьостамаш йу ахь йаьхнарш? ХIара чIешалгаш!
– Делахь, хьайн диканиш схьада!
– Диканиш ловзадо хьоьца?
– Вахьац!
Ши кIант дов деш а витина, АьрсамирзагIаьрга вахара Къайсар. Цхьадика, цигахь карийра цунна Янаркъа а, Лорса а.
Кертан ара кхема а хIоттийна, неI хьуьйш воллура уьш кхоъ.
– Ирс долуш хуьлда шун!
– Дела реза хуьлда! Марша вогIийла хьо, Къайсар!
– Схьалол соьга, жимма хьацар даккха ас.
Йуьхьана векъана велахь а, пхьаьрсашкахь ницкъ болчу Къайсара кхемин гIаж таIийча, нeI кIел лаьцна, кхемин бух тIе хиъна Iен Янаркъа, кхоссавелла дIахаьрцира.
– Ой, хьо ма вала дакъаза, меллаша лелахьа! – велар а оьккхуш, мохь белира цуьнан.
– Кхин а цхьаъ тIехаа!
Вахана, Янаркъина тIехьа кхемин бух тIе хIоьттира Лорса.
– ЧIoгIa Iелаш!
– ГIаж ма кагйелахь, Къайсар!
КIаддаллалц неI xьийна, шаьш паргIатдевлча, шегара бала балхийра Къайсара. КІeлхьардoвла некъ карийра Янаркъина.
– Суна хаьа вай дан дезарг, – элира цо ши бIaьрг серла а баьккхина. – И бежана эца магац?
– Мегара, дера, ахча делхьара-м.
– Ахча долуш ду.
– Мичахь?
– Яьсси чохь.
Даим санна, Янаркъас забар йо моьттуш, бийлабелира доттагIий.
– Делхьа, Янаркъа, ма хьан забарш ца оьшура суна, – элира Къайсара, корта а ластийна.
– Ас-м забар ца йо. Селхана Асхьад вара-кх шайна хьер йуьллучохь болх бан нах лоьхуш.
– XIун ло цо? – ойла а йина, хаьттира Къайсара.
– Хьанна хаьа, – бат саттийра Янаркъас. – Цаьргахьа сан боцчу безамна, дуьхе кхиа а ца гIоьртира со-м
– Кхин накъостий хир барий-те?
– Васал, Юсуп, МIaьчиг а хир ву.
– Къанвелла лаьттачу Васалий, МІaьчагий дан хIума-м дацара цигахь.
– Дика ду, – хьалагIеттира Къайсар. – Меха тIехь тахь, цхьана дийнахь белхий а бер вай. Ткъех стаг атта гуллур ву. Дуьло ХортIагIаьрга.
ХортIагIеран цIахь цуьнан кхоалгIа кIант Овхьад карийра царна. Асхьад чохь вацара.
Лекхо-дуткъачу дегIара, хIинцале а тIера тила доьлла лекха хьаж, ойлане хьажар долу Овхьад тIекареваьлла хьаьвзира. Дехарх, хIорш чу ца баьхкича, гIуллакх хаьттира цо.
