Маршо йа Iожалла. Нохчийн Республика Ичкерин истори. I-ра том - страница 27

1989-чу шарахь кхоллайелира «Нийсо» цIе йолу гIалгIайн къоман ассоциаци. Цуьнан куьйгаллехь вара вай жимма лаккхахь вийцина хилла волу Кодзоев Iийса.

Миллион бахархошка КПСС йитийтина хиллачу консенсусе цIийхьадар сацо Iалашонца йукъагIоьртира Горбачев. Цуьнан сацам хилира парти дIайаккха, къена ветеранаш керлачу администраторшца хийца а хуьйцуш.

Нохчий къам шен векалалла йоьхуш дара, ткъа иза харц а дацара: цхьа а нохчо партехь йа, цу хенахь Нохчийчоьхь хиллачу Парткоман Хьалхара секретаран а, Лаккхарчу Советан Председателан а даржехь цкъа а хилла вацара.

Хьалхара секретарь орьсий Фотеев Владимир вара, ткъа Лаккхарчу Советан Председатель вай лаккхахь вийцина хилла волу Боков Хажбикар вара.

Сацам хиллера Фотеев нохчашха схьаваьллачу хьаькамаца хийца, хIунда аьлча нохчийн а, гIалгIайн шайн-шайн векал хилийта республикин куьйгаллехь.

Кхаж белира йуьртбахаман министр хилла волчу инженер агрономан Завгаев Докун.

[28] Иза дуьненчу ваьллера 1940-чу шарахь. 1944-чу шарахь шен доьзалца а, дерриге а нохчийн къомаца а махкаха ваьккхинера. ЦIа вирзича, цунна йуьхьанцара классийн хьехархочун болх карийра, ткъа цул тIаьхьа иза колхозе дехьа велира. 197I-чу шарахь цо политически болх дIаболийра, цкъа хьалха ша схьаваьллачу Теркйистехь, ткъа йуха йуьртбахаман производствехула кхочушдаран структурийн белхало хилира цунах. Иза йуьртбахаман министран а, совхозийн Ассоциацийн а директоран даржехь вара, парткоман шолгIа секретарь хIотталц.

1989-чу шеран чилланан беттан 7-чохь КПСС Областной комитета хин йолу ротаци тидаме а оьцуш, баккхий политически хийцамашка болу сатийсам бовзуьйтуш, дIахьедар дира.

[29] «Грозненски рабочий» газетас йаздора: «Керла политически атмосферас а, демократизацига йаьккхинчу гIулча а, йукъараллин ойла цIинйаро а вайна аьтто белла XX-чу бIешеран йуьххьехь а, I930-чу а, I940-чу а шерашкахь мел лелийначу къизаллех а ма-дарра бакъдерг дийца. Бехк боцуш нохчий а, гIалгIай а, кхин долу къаьмнаш а махках дахар хIора а советски стаган лазам бу, хIунда аьлча вайн махкахь хала ду и киртиг тIе хIоьттина ца хилла доьзал каро». ЦК КПСС пленума сацам бира чилланан беттан I7-I8-чохь гIаланашкахь а, йарташкахь а Сталина махках даьхна къаьмнаш дагалоцуш дешаран семинараш вовшахтоха.

Шовзткъе пхеа шарна юкъахь дуьххьара нохчийн аьтто белира шаьш лайна бала майрра дIабийца. Семинаршка эха буьйлабелира эзарнаш нах, ткъа халкъан а, Республикин куьйгаллин а барт йухаметтахIоттийна хеталора Сталина лелийна къизалла Iорайаьккхаро.

1989-чу шеран мангалан баттахь Завгаев партин хьалхара секретарь хIоттийнера. И гIулч, хетарехь чIогIа кхиам болуш а йара, хIунда аьлча нохчаша хазахетарца тIелецира КПСС дарже шайн махкахо хIоттар. И хилам цара шайн исторехь маьIне лорура.

Хеталора, итта шерашца махках даьккхина, хьизийна долчу нохчийн къоман эххар а аьтто баьлла шен кхоллам ша сатийсиначу маьрша хорше дерзо.

Маьрша а, цхьаьннах а дозуш ца хила а нохчийн къоман йолу сийлахь бакъо тидаме а оьцуш, нохчийн къоман маьрша ойла а йовзуьйтуш, цу къоман кхолламах йолу исторически жоьпаллех а кхеташ, иштта кхин дIа нохчийн къам шуьйра кхиа мел оьшу хьелаш кхолла Iалашонца а, нохчийн къам кхиарах а, Iалашдарах а терго а йеш, Нохчийн Республикехь дехачу кхин долчу къаьмнийн бакъонаш а, хьашташ а лоруш, Конгресса даздаран хьелашкахь дIакхайкхайо Нохчийчоьнан пачхьалкхан суверенитет.