О растениях - страница 2

Итак, скажем, что способность к восприятию представляет собой общий принцип жизни животных: именно она определяет различие между жизнью и смертью. С другой стороны, небеса, где царит более благородный и ценный порядок, чем у нас, далеки от этого. Поэтому у животных, как совершенных, так и низших, должно быть нечто общее: это стремление к жизни. Если этого не хватает, каждый из них должен отказаться от этих обозначений, ибо среднего не существует. Жизнь, однако, представляет собой промежуточную ступень: неживое не имеет души или какой-либо ее части; растение же не относится к существам, не имеющим души, поскольку обладает ее частью; оно также не является животным, поскольку не обладает воспринимающей способностью. Кроме того, переход от жизни к нежизни происходит постепенно, как и для каждой вещи. Другими словами, мы можем сказать, что растение – это одушевленное, а не неодушевленное существо; однако, хотя у него есть душа, мы не говорим, что оно также обладает способностью к восприятию.

Кормчие существа не бездушны, и у каждого животного есть душа, но растение – неполноценное существо. Опять же, у животного есть четко очерченные конечности, а у растения – нет; оно также черпает свою субстанцию из движения, происходящего внутри него. Опять же, мы можем сказать, что у растений есть душа, потому что именно она вызывает в них движение; но желание и локальное движение не существуют без способности к восприятию. Опять же, поглощение пищи происходит из природного принципа и является общим для животных и растений; более того, в поглощении пищи воспринимающая способность вообще не участвует, потому что каждое существо, которое питает себя, нуждается в двух качествах пищи, то есть в тепле и холоде: для этого ему также нужна как влажная, так и сухая пища.

Так вот, тепло и холод содержатся в сухой и влажной пище, но ни одно из этих качеств не отделено от своего собрата; следовательно, питающееся существо нуждается в питании постоянно, с самого начала и до самого конца: и животные, и растения должны принимать его, каждое в соответствии со своей природой.

[1] H ζωὴ εν τοῖς ζῴοις καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς εύρεθιι, αλλ» εἶν 1 μεν τοῖς ζῴοις φανερὰ καὶ πρόδηλος, εν τοῖς φυτοῖς δὲ κεκρυμμὲνη καὶ ούκ ἐμφανής. εἰς τὴν ταύτης γοῦν βεβαιιοσιν πολλὴν ἀνάγκη εστι ζήτησιν προηγήσασθαι. Συνισταται 2 γὰρ πότερον ἔχουσιν ἢ ούχι τοι φυτὰ ψυχὴν καὶ δύναμιν ι5 επιθυμιας ὀδύνῃ τε καὶ ἡδονῆς καὶ διακρίσεως. Aναξαγοὅ ρας μεν οὖν και Eμπεδοκλῆς ἐπιθυμια ταῦτα κινεισθαι λε’γουσιν, αἰσθανεσθαι τε και λυπεῖσθαι καὶ ἥδεσθαι διαβεβαιοῦνται. ὧν ο μὲν Aναξαγόρας καὶ ζῷα εἶναι καὶ ἥδεσθαι καὶ λυπεῖσθαι εἶπε, τῆ τε απορροῇ τῶν φύλλων καὶ 30 τῆ αύξήσει τοῦτο εκλαμβανων, ο δε «Eμπεδοκλῆς γένος ἐν τούτοις κεκραμένον εἶναι ἐδόξασεν. Ωσαύτως και ὁ Πλάτων 4 ἐπιθυμεῖν μόνον αύτα δια τῆν σφοδρὰν τῆς θρεπτικῆς δυνάμεως ἀνάγκην ἐφιῖσεν. ὃ εαν συσταίη, ἥδεσθαι ὅντιος αύτα και λυπεῖσθαι αἰσθάνεσθαι τε σύμφωνον ἔσται. Ἂν δὲ ὃ 35 συσταιη τούτο, τῷ ἐπιθυμεῖν, εἰ καὶ ἀεὶ τῷ ὕπνῳ ανακτῶνται καὶ ἐγείρονται ταῖς ἐγρηγόρσεσι, σύμφωνον ἐσται. ωσαύτως καὶ ἐάν ζητήσωμεν, εί πνοὴν καὶ γένος ἐκ συγκράσεως ἐχουσιν ἢ τὸ ἐναντίον, πολλήν ἂν τήν περὶ τούτου άμφ ιβολίαν καὶ μακράν ποιήσωμεν τὴν ζήτησιν· τὸ δε τα τοιαῦτα παραλιμπάνειν καὶ μὴ εύαναλωτοις περὶ τοι καθ» εκαστον ἐρεύναις ἐνδιατρίβειν πρέπον ἐστί. Τινές δέ ἐχειν ψυχας τα φυτά εῖπον, ότι γεννᾶσθαι τρέφεσθαι καὶ αύξάνεσθαι, νεάζειν καὶ χλοάζειν γήρα τε διαλύεσθαι τεθεωρήκασιν, ἐπείπερ ούδεν ἄψυχον ταῦτα μετα τῶν φυτῶν ἐχει κοινά. διότι δέ έχουσι ταῦτα τα φυτά, καὶ τό ἐπιθυμία ὡσαύτως κατεχεσθαι ἐπίστευον. Aλλά πρῶτον τοῖς φανεροῖς εἶτα καί τοῖς κεκρυμμενοις άκολουθήσωμεν. Λεγομεν τοίνυν ως ἐάν ἐ»«ί τι τρεφεται, ήδη καὶ ἐπιθυμεῖ καὶ ήδύνεται μεν τῷ κόρω, λυπεῖται δε ὅτε πεινᾷ· καὶ ούκ ἐμπίπτουσιν αὗται αῖ διαθέσεις εί μὴ μετα αἰσθήσεως. τούτου ἄρα θαυμάσιος μεν, ού μὴν φαυλος πλανᾶται σκοπός, ὃς καὶ τά φυτά αἰσθάνεσθαι και ἐπιθυμεῖν ἐδόξασεν. Ὁ δε Aναξαγόρας και ὁ Δημόκριτος καὶ ό Eμπεδοκλῆς καὶ νούν καὶ γνῶσιν ἐχειν εἶπον τά φυτά. ήμέῖς δέ τα τοιαῦτα ως φαῦλα ἀποτρεπόμενοι τῷ ύγιεῖ ἐνστῶμεν λόγῳ. Λέγομεν οὖν ὅτι τα φυτά ούτε ἐπιθυμίαν οὔτε α’ίσθήσιν ἐχουσιν» ἡ γάρ ἐπιθυμία ούκ ἐστιν εἰ μή ἐξ αἰσθήσεως, καὶ τὸ τού ἡμετέρου δέ θελήματος τέλος πρὸς την αϊσθήσιν άποστρέφεται. Οὐχ εὑρίσκομεν γοῦν ἐν τοῖς τοιούτοις αἴσθησιν οὔτε με», λος αἰσθανόμενον ούτε ὁμοιότητα αύτού οὔτε εἶδος διωρισμένον οὔτε τι άκόλουθον τούτῳ ούτε κίνησιν, οὔτε όδὸν πρός τι αἰσθητὸν οὔτε σημεῖόν τι δι» οὗ ἂν κρίνωμεν ταῦτα α’ίσθήσιν ἐχειν, καθὼς σημεῖα δι» ὧν ἐπιστάμεθα ταύτα καὶ τρέφεσθαι καὶ αὐξάνεσθαι εὑρίσκομεν. Ούδε συνίσταται παρ» ἡμῶν τούτο εἰ μή διότι τὸ θρεπτικὸν καὶ αύξητικον νοοῦμεν με’ρη εἶναι τῆς ψυχῆς. όπόταν γούν το τοιοῦτον φυτὸν εὑρίσκωμεν τι μέρος ψυχῆς τοιαύτης ἐν ἐαυτῷ ἐχον, ἐξ άνάγκης νοούμεν καὶ ψυχιῆν ἐχειν αύτό· ὅτε δε στερέῖται αἰσθήσεως, τότε αἰσθητικὸν αύτὸ μὴ εἶναι μη ἐγχωρεῖν ού δεῖ. H γὰρ αἴσθησις αἰτία ἐστἰν ἐλλάμψεως ζωῆς, τὸ δέ θρεπτικὸν αίτία ἐστιν αὐξήσεως πράγματός τινος ζῶντος. Αὖται δε αῖ διαφοραὶ προβαίνουσιν ἐν τῷ τόπῳ τούτῳ ότι δυσχερὲς ἐν ταύτῷ μεταξύ ζωῆς καὶ τῆς στερήσεως αύτῆς μέσον τι καταλαβεῖν. Ε’ίποι δέ τις ἂν ως ἐπεὶ τὸ φυτὸν ζῶν ἐστιν, ήδη τοῦτο καὶ ζῷον εἴποιμεν άν. ούδαμὼς· καὶ γαρ δυσχερὲς ἐστι τὴν διοίκησιν τού φυτοῦ άποδιδόναι τῇ διοικήσει τῆς ψυχῆς τοῦ ζῴου. Τὸ γαρ τά φυτὰ τού ζῆν αποφάσκον οὕτως, τοῦτο ἐστιν ὅτι ούκ αἰσθάνονται. καί γάρ εἰσι καί τινα ζῷα γνωσέως ἐστερημένα. ἐπεὶ δε ῆ φύσις τήν τού ζῴου ζωήν ἐν τῷ θανάτῳ φθείρουσα, πάλιν ἐν τῷ ἰδίιρ γένει ταύτην δια γενεσεως συντηρεῖ, πάντῃ άσύμφωνόν ἐστιν ἵνα μέσον ἐμψύχου τε και άψύχου ἄλλο τι μεσον τιθῶμεν. Eπιστάμεθα δέ ὅτι καὶ τά κογχύλιά είσι ζῷα γνωσέως ἐστερήμένα διότι εἰσὶ φυτά ἐν ταύτῲ καὶ ζῷα. μόνη άρα ἡ α’ίσθησίς ἐστιν αίτία δι» ἣν ταῦτα λέγονται ζῷα. Τά γάρ γένη διδόασι τοῖς οἰκείοις είδεσιν όνόματα καὶ ὁρισμούς, τα δέ εἴδη τοῖς οικείοις άτόμοις ὀνόματα. δεῖ τε τὸ γενος ἐκ μιᾶς καὶ κοινῆς αίτίας εἶναι ἐν τοῖς πολλοῖς καὶ ούκ ἐκ πολλῶν. ό λόγος δέ τῆς αἰτίας, δι» ἣν βεβαιοῦται τὸ γενος, ού τῷ τυχόντι ἐστι γνωριμος. Πάλιν εἰσὶ ζῷα άπερ στεροῦνται γένους θήλεος, ἐτερα ἅπερ ού γεννῶσιν, ἕτερα ἅπερ κίνησιν ούκ ἐχουσι· καί εἰσιν ἄλλα διαφόρων χρωμάτων καί είσί τινα ἃ ποιοῦσι τόκον ἑαυτοῖς άνόμοιον. είσί τε ἄλλα ἂ αύξάνουσιν ἐκ τῆς γῆς ἢ ἐκ δενδρων. Τίς οῦν ἐστιν ὴ άρχῗ] η ἐν τῇ ψυχῇ τοῦ ζῴου; τί άλλο εἰ μή τό ἐῦγένές ζῷον, ὃ τὸν ούρανόν περιοδεύει, τὸν ἥλιον τά ἄστρα καὶ τοὺς πλάνητας, τοι άπὸ τῆς ἐνειρμένης ἐξωτερικά άμφ ιβολίας, ἃ δη καὶ άπαθῆ εἰσιν; ἡ γάρ α’ίσθησις τῶν αἰσθανομενων πάθος. Ὶστέον δέ καὶ ὅτι ούκ «έχουσι τα φυτά κίνησιν ἐξ ἐαυτὼν· τῆ γὰρ γῇ είσι πεπηγότα, ῆ δέ γῆ άκίνητός ἐστι. Συλλογισωμεθα τοίνυν πόθεν ἂν ταύτῃ ζωήν, «ίνα ποιήσωμεν καί αύτόι αἰσθητικά. ού γαρ περιέχέι ταῦτα ἐν πρᾶγμα κοινόν. Αεγομεν δέ ὅτι τῆς ζῳῆς τῶν ζῳων κοινή ἐστιν αἰτία ἡ α’ίσθησις, αῦτι] δέ ποιεῖ διάκρισιν μεσον ζωῆς καί θανάτου. ο ούρανος δε ἐπεὶ ἔχει διοίκησιν εύγενεστέραν καὶ άξιολογωτέραν τῆς ἡμετερας διοικήσεως, άπεμακρύνθη τούτων. Δεῖ τοίνυν ϊνα το ζῷον τὸ τέλειον καί τὸ ηλαττῳμένον ἐχῃ τι κοινόν» καὶ τοῦτο ἐστιν ό σκοπὸς τῆς ζωῆς. τῆ ταύτης γοῦν στερήσει δεῖ ἳνα πᾶς τις άποχῳρῆ τῶν τοιούτων ὀνομάτων, ὅτι ούκ ἐστι με’σον. ῆ δέ ζωή ἐστι με», σον» τὸ γάρ άψυχον ούκ ἐχει ψυχήν ούδε τι τῶν μερῶν αύτῆς. Τὸ δε φυτὸν ουκ ἐστιν ἐκ τῶν στερουμένων ψυχῆς ὅτι ἐν αύτῷ ἐστί τι με’ρος ψυχῆς» ἀλλ» ουκ ἐστι ζῷον ὅτι οὐδὲ α’ίσθησις ἐν αύτῷ. ἐξερχεται δέ ἐκ ζῳῆς εἰς μὴ ζωὴν κατα βραχύ ὡς καί τά καθ» ἕκαστον. Δυνάμεθα δέ καί ἄλλως λέγειν ὅτι ἐστιν ἔμψυχον τὸ φυτόν, καί ού λέγομεν ότι άψυχον. εἰ ἐχει δέ ψυχήν, ού λέγομεν ὅτι καί τινα ήδη ἔχει αἰσθησιν. πρᾶγμα γάρ τὸ τρεφόμενον ούκ ἐστιν ἄνευ ψυχῆς. Πάν δέ ζῷον ἐχέι ψυχήν» τὸ δε φυτόν ἐστιν ἀτελὲς πρᾶγμα. πάλιν τὸ ζῷον ἐχει μελη διωρισμένα, τό φυτὸν άδιόριστα, ἔχει δε ύλην οἰκείαν ἐκ κινήσεως ῆν ἐχέι ἐν ἐαυτῷ. Πάλιν δυνάμεθα λε», γειν τα φυτα ψυχήν ἐχειν ὅτι ψυχή ἐστιν ἡ ποιοῦσα ἐν αυτοῖς γεννᾶσθαι τας κινήσεις· ἐπιθυμία δέ καί κίνησις ἡ ἐν τόποις ούκ ἐστιν εἰ μή μετα αἰσθήσεως. Πάλιν τὸ ἐλκέιν τροφήν ἐστιν ἐξ ἀρχῆς φυσικῆς, καί τοῦτ» αύτό ἐστι τὸ κοινὸν ζῳου καί φυτοῦ. ούκ ἐσται δέ φροντὶς ἐπὶ τῆ ἐλκύσει τῆς τροφῆς αἰσθήσεως το παράπαν ότι πᾶν τὸ τρεφόμενον χρήζει ἐν τῇ οἰκεία τροφῇ δύο ποιοτήτων τινῶν, θερμότητός φημι καί ψυχρότητος. Καὶ διά τοῦτο δεῖται τροφῆς ύγρᾶς ὁμοίως καί ξηράς» η δε θερμότης καί ἡ ψυχρότης εὑρίσκονται ἐν βρωμασι ξηροῖς καί ύγροῖς· ούδεμία δέ τῶν τοιούτων φύσεων χωρίζεται τῆς συμμετόχου αὐτῆς. δια τοῦτο γαρ και πρωτως ἐγενετο ἡ τροφὴ τῷ τρέφοντι συνεχὴς ἕως και εἰς αύτην τὴν ὥραν τῆς φθορᾶς. Καὶ ὀφείλουσι χρῆσθαι ταύτῃ τὸ ζῶον καί τὸ φυτὸν τοιαύτῃ όποῖόν ἐστιν ἐκάτερον αὐτῶν.