О растениях - страница 4

Природа стремится смешать мужское и женское начало, потому что у растений нет другой деятельности, кроме производства плодов. У животных, напротив, самец отделен от самки, за исключением момента совокупления: это разделение обусловлено их многочисленными занятиями и знаниями.

Некоторые считают растения полноценными существами и полагают, что их жизнь – это положительный результат двух их способностей: они имеют необходимое питание, живут долго, и долгим является период их жизни, в течение которого они растут и плодоносят; кроме того, они периодически омолаживаются и не производят остатков. Растению не нужно спать по многим причинам: оно стоит на земле и привязано к ней. У него также нет ни собственного движения, ни определенного разделения на части, ни способности к восприятию, ни волевых движений, ни полноценной души: у него есть только одна из частей души. Опять же, растение было создано только для животного, тогда как животное не было создано для растения. Если же сказать, что растение нуждается в простом и скудном питании, то, если это правда, оно, тем не менее, нуждается в нем с большой регулярностью, непрерывно и без рассеяния.

Это было бы доказательством того, что растение каким-то образом превосходит животное: из этого с необходимостью следует, что бездушные существа лучше тех, у кого она есть. Однако только одна функция животных превосходит все остальные функции растений; в конце концов, в животных мы находим все потенциальные возможности растений и даже больше, в то время как обратное не верно.

Эмпедокл снова утверждает, что растения родились в несовершенном и не до конца сформированном мире, а когда эта функция была реализована, появилось животное. Но этот аргумент неверен, потому что космос совершенен и вечен и никогда не перестает порождать животных, растения и все остальные виды. Во всех видах растений есть естественное тепло и влага: растения слабеют, стареют, умирают и засыхают, когда эта влага расходуется; одни называют этот процесс смертью, другие – нет.

[2] διερευνήσωμεν οῦν καί τοῦτο, ὃ προηγήσατο ἐν τῶ ἡμετέρῳ λόγῳ, περὶ ἐπιθυμίας φυτοῦ καί κινήσεως αυτοῦ καί ψυχῆς ἰδίας, καί εί τι ἀναλύεται ἀπ’ αυτοῦ τοῦ φυτοῦ, ὅσον είς πνοήν. Aναξαγόρας γαρ εἶπε ταῦτα ἐχειν καί πνοήν. καί πῶς, εἰπερ εὑρίσκομεν πολλά ζῶα μή ἐχοντα πνοήν; Καί πάλιν εύρίσκομεν ἀκριβῶς ότι τά φυτά ούτε ύπνωττουσιν οὔτε γρηγοροῦσι· τό γαρ γρηγορεῖν ούδέν ἐστιν εἰμὴ ἀπὸ διαθέσεως τῆς αἰσθήσεως, τό δέ ύπνωττέιν ούδέν εἰ μὴ ἀσθενέια αύτῆς· καί ούχ ἐῦρίσκεταί τι τούτων ἐν πράγματι τρεφομένῳ μεν πάσαις ὥραις κατά διοίκησιν μίαν, ἐν τῆ οἰκεία δέ φύσει μη αἰσθανομένῳ. Τῷ γάρ ζῴῳ ὅτε τρέφεταί τι. συμβαίνει το ἀναβαίνειν ἀναθυμίασιν ἀπὸ τῆς τροφῆς πρὸς τήν κεφαλὴν αύτοῦ, καί ύπνωττέιν ἐντεῦθεν πάντως· καί ὅταν καταναλωθῆ ἡ ἀναθυμίασις ἡ ἀναβαίνουσα πρὸς τὴν κεφαλήν, τότε γρηγορεῖ. ἐν τισι δε τῶν ζῴων ἐστὶν αὕτη ἡ ἀναθυμίασις πολλή, καί τεῳς ολίγον ύπνώττουσιν. ό δε νυσταγμός ἐστι συνοχὴ τῆς κινήσεως, ἡ δέ συνοχὴ πάλιν ἠρεμία πράγματος κινουμένου. O δέ μάλιστα καί κυρίως ἐστὶ ζητητέον ἐν ταύτῃ τῇ ἐπιστήμη. τοῦτο ἐστιν ὅπερ εἶπεν ό Eμπεδοκλῆς. ήγουν εί εὑρίσκεται ἐν τοῖς φυτοῖς γένος θῆλυ καί γενος ἀρρεν, καί εἰ ἐστιν εἶδος κεκραμένον ἐκ τούτων τῶν δύο γενῶν. Λεγομεν τοίνυν ὅτι τὸ άρρεν, ὅτε γεννᾷ, είς ἄλλο γεννᾷ, καὶ είσίν ἀμφω κεχωρισμένα ἀπ’ ἀλλήλων. Eπεί γοῦν εύρίσκεται ἐν τοῖς φυτοῖς ὅτι ἐχει τά φυτά γενος άρρεν καί θῆλυ, καί πάντως τὸ μεν ἀρρεν ἐστί τραχύτερον καί σκληρότερον καί μάλλον φρῖσσον, τὸ δε θῆλυ ἀσθενεστερον καί καρποφόρον πλέον, Πάλιν όφείλομέν ζητεῖν πότερον εὑρίσκονται ταῦτα τὰ δύο γένη κεκραμένα ἅμα ἐν τοῖς φυτοῖς, ῶς εῖπέν Eμπεδοκλῆς. Aλλ’ εγω ούχ ὑπολαμβάνω τοῦτο τὸ πρᾶγμα οὕτως ἐχειν. τά γάρ κεκραμενα ὀφείλουσιν εἶναι πρῶτον ἀπλά ἐν ἐαυτοῖς, καί εἶναι καθ’ αύτο μεν τό ἀρρεν καθ’ αῦτο δέ τὸ θῆλυ, κάντεῦθεν κιρνάσθαι· η δε κρᾶσις ούκ ἐσται εἰ μὴ δια τὴν οἰκείαν γένέσιν. εύρέθη γοῦν ἐν τοῖς φυτοῖς πρὸ τῆς κράσεως κρᾶσις, ἣ καί ὀφείλει εῖναι αίτία ποιητικὴ καί παθητικὴ ἐν μιᾷ ὥρα· ἀλλ’ ούχ εὑρίσκεται ἀρρενότης καί θηλύτης ἡνῳμεναι ἐν τινι τῶν φυτῶν. Εἰ δέ τοῦτο οὕτως ῆν. τάχα ἀν τό φυτὸν ῆν τελειότερον τοῦ ζῴου. καί πῶς, ε’ίπερ τὸ ζῶον ου δεῖται εν τῇ οἰκεία γενέσει πράγματός τινος εξωτερικους Τὸ δὲ φυτόν τουτου δεῖται εν τοῖς καιροῖς του ετους’ δεῖται γάρ ἡλίου καὶ εὐκρασίας καὶ τοῦ ἐἴαρος πλέον’ καῖ τουτων δεῖται μᾶλλον εν τῇ ὥρα τῆς ἐκφύσεως αὑτοῦ. Ἔστι δε καί τις άρχη τῆς μὲν τροφῆς τῶν φυτῶν άπὸ τῆς γῆς, καὶ πάλιν άρχη ετερα τῆς γενεσεως ἀπὸ τοῦ ἡλίου. εἶπε δε καὶ Aναξαγόρας ὅτι ἡ υγρότης τουτων εστιν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ δια τοῦτο ἔφη πρὸς Λεχίνεον ὅτι ἡ γῆ μήτηρ μεν εστι τῶν φυτῶν, ό δε ἥλιος πατήρ. Aλλὰ τὴν κρᾶσιν τοῦ άρρενος τῶν φυτῶν και τοῦ θήλεος ὀφείλομεν διατυπώσασθαι οὐχ οὕτως ἀλλ’ ἄλλῳ τινὶ τρόπῳ, οἷον ὅτι τὸ σπερμα του φυτου ὅμοιόν εστιν εγκυμονήσει ζῴου, ἥτις εστὶ μίξις άρρενός τε καί θήλεος. Καὶ ὥσπερ ἐστίν εν τοῖς ᾠοῖς ὅτε γίνεται νεοσσός, ἐστιν ἐντεῦθεν καί ἡ τροφὴ αὐτοῦ μέχρι καί αὐτῆς τῆς ὥρας τῆς συμπληρώσεως καί τῆς οίκείας ἐξόδου, καὶ τότε τό θῆλυ ἐκτίθησι τὸν νεοσσὸν εν μιᾷ ὠραοὕτω καὶ τό σπερμα του φυτοῦ. Εῖπε πάλιν Eμπεδοκλῆς ὅτι τα φυτά, εί καὶ νεοσσους ου γεννῶσι, διότι τὸ γεννώμενον οὐ γεννᾶται εί μὴ ἐκ τῆς φυσεως του σπερματος, και ὅτι ὅπερ μενει εξ, αὑτοῦ εν τῇ άρχῇ τροφὴ γίνεται τῆς ῥίζης, καί τὸ γεννώμενον κινεῖ αὐτὸ εαυτὸ παραυτίκα, ὅμως οὕτως ὀφείλομεν ὑπολαμβάνειν καὶ εν τῇ μίξει τῶν άρρενων καὶ τῶν θηλεων φυτῶν ὡς ἐπὶ τῶν ζῴων, ὅτι καῖ ή μίξις τῶν φυτῶν ἐστιν ἐν διοικήσει τινί’ ἀλλ’ ἐν τοῖς ζῴοις, ότε μίγνυνται τὰ γένη, μίγνυνται καὶ αἱ δυνάμεις τῶν γενῶν αῖ ῆσαν πρότερον κεχωρισμέναι, καί προῆλθεν ἐκ τουτων άμφοτέρων πρᾶγμά τι ἐν’ ὃ δη οὑκ ἐστιν ἐν τοῖς φυτοῖς. οὑ γάρ ὅτε μίγνυνται τα γένη καὶ αἱ δυνάμεις αὑτῶν, μέτα ταῦτα γίνονται κεχωρισμένα. Εἰ γοῦν ἡ φυσις ἐμιξε τό άρρεν μετὰ τοῦ θήλεος, καλῶς προέβη, ὅτι οὑχ εὑρίσκομέν ἐνέργειαν τινα ἐν τοῖς φυτοῖς παρα τὴν γένεσιν τῶν καρπῶν· οὑδέ γάρ ἐστι ζῶον κεχωρισμένον τοῦ θήλεος εί μῆ ἐν ὥραις αῖς οὑ συνάπτεται. τοῦτο δέ ἐστι δια τας πολλάς ἐνεργείας αὑτοῦ καὶ δια τας πολλάς αὑτοῦ ἐπιστήμας. Εῖσὶ δέ οἵτινες τά φυτά πεπλήρωμένα ὑπολαμβάνουσι, καί τήν χάριν τῆς ζωῆς αὑτῶν εῖναι δια τας δυο δυνάμεις ἃς ἐχει, ἤγουν δια την τροφήν τὴν ἐπιτηδείαν είς τὸ τρέφειν αὐτα καί διά τήν μακρότητα τῆς οἰκείας ὑπάρξεως καί τοῦ καιροῦ όπότάν βλαστάνῃ καῖ καρποφορῇ ἡ ζωη αὑτῶν, και στρέφηται πρὸς αὑτὰ ή νεότης αῦτῶν, καὶ οὑ γίνηται ἐν αυτοῖς τι περιττόν. Οὑ δεῖται δέ τὸ φυτόν ὕπνου δια πολλάς αίτίάς, ὅτι κεῖται τὸ φυτὸν έν τῇ γῆ καὶ δεσμεῖται ὑπ’ αυτῆς. Καὶ οὑκ ἐχει κίνησιν ἐν ἐαυτῷ οῦδὲ ὅρον διωρισμένον έν τοῖς οἰκείοις μέρεσιν, οὔτε αἴσθησιν ἐχει οὔτε κίνησιν άὺτοπροάίρετον οὔτε ψυχὴν τελείαν τοῦτο δέ έχέι μάλλον μέρος μέρους ψυχῆς. Καὶ τὸ φυτὸν οὑκ ἐδημιουργήθη εἰ μή διὰ τὸ ζῶον, τό δέ ζῷον ουκ ἐδημιουργήθη διὰ τό φυτόν. Καὶ πάλιν ἐάν εἴπῃ τις ὅτι τό φυτόν δεῖται μέν τροφῆς εὐτελοῦς καί μοχθηρᾶς, εί καί δεῖται δέ τοιαυτης, ὅμως κατα πολὺ σταθηρᾶς καί συνεχοῦς καὶ μὴ ῥαδίως διαφθειρομένης. Καντεῦθεν συνίσταται ’ίνα τὸ φυτόν ἐχη τι κρεῖττον παρὰ τὸ ζῶον, και δια τοῦτο ᾶνάγκη καί πράγματα άψυχα εῖναι εύγενέστέρα τῶν ἐμψύχων. Aλλὰ ἐργον έν τοῦ ζῴου ἐστὶ κρεῖττον παρὰ πᾶν ἐργον τοῦ φυτοῦ· άλλως τε εὑρίσκομεν καὶ ἐν τῶ ζῴῳ πάσας τάς δυνάμεις τὰς ἐν τῶ φυτῶ καί ἄλλας πολλάς, ού μὴν καὶ ἐμπάλιν. Εἶπε πάλιν ό Eμπεδοκλῆς ὅτι τα φυτά έχουσι γένεσιν έν κόσμῳ ήλαττωμένῳ καί ού τελείῳ κατὰ τήν συμπλήρωσιν αὑτοῦ, ταύτης δέ συμπληρουμένης [ού] γεννᾶται ζῷον. Aλλ’ οῦτος ό λόγος ἀνάρμοστός ἐστι, διότι ό κόσμος όλοτελής ἐστι καὶ διηνεκής, και ούκ ἐπάυσέ πῴποτε γεννᾶν ζῷα καὶ φυτά καὶ πάντα ἀλλοῖα ε’ίδη. Eν έκάστῴ δέ ε’ίδει τῶν φυτῶν ἐστι θερμότης και ὑγρότης φυσική, ἥτις ὁπόταν ἀναλωθείη, ασθενοῦσι τα φυτά καὶ γηράσκουσι καὶ φθίνουσι καί ξηραίνοντάι. καὶ τινές μέν λέγουσι τοῦτο φθοράν, ἄλλοι