Читать онлайн Vahid Məmmədli - QARABALA




Hяйятдяки мангалын цстцндя шишляря тахылмыш кабаблар арамла гызарырдылар. Кабаб гохусу бурула-бурула щасарын цсцтндян ашыб гоншу щяйятляря йайылыр, баьлы пянъярялярдян сцзцлцб отаглара долурду. Мящяллянин бу йериндян кечян щяр кяс, еля гоншулар да бищушедиъи гохулу щаваны ишдащла ъийярляриня чякиб, Бакынын ян дадлы кабабынын мящз бу щяйятдя, кабабчы Надирин щяйятиндя биширилдийини билирдиляр. Кабабчы Надир мангал башында зцмзцмя едирди:

Араз цстя, буз цстя Телло,

Кабаб йанар кюз цстя Телло.

Гой мяни юлдцрсцнляр Телло,

Бир ала эюз гыз цстя Телло.

Кабабчы зцмзцмя едя-едя дцшцнцрдц ки, ай залим оьлу залим, сян щара ала эюз гыз щара? Сян щара ешг-мящяббят щара? Сянин ала эюз гызда ня ишин вар? Кимди сяни бир ала эюз гыз цстя юлдцрян? Амма йох, гырх ил яввял бу мящяллядя бир ала эоз гыз варды. О гызын эюзляри Надири дяли-диваня елямишди…

Щяйятдя тут аьаъларынын алтында цч маса варды. Масаларын биринин архасында дюрд няфяр отуруб, сяссиз-сямирсиз йейиб-ичирдиляр. Онларын эюзляриндян ъин йаьырды. Масанын цстцндя лцля-кабаб, эюйярти, ики шцшя «Столичны», дюрд ядяд гядящ вя дюрд гуту сигарет эюрмяк оларды.

Йейиб-ичянлярдян биринин габаг дишляри гызылы металдан иди. О, арабир гоншу масада яйляшмиш ики няфяри эюзалты сцзцрдц. Бу ики няфяр юз араларында рус дилиндя данышырдылар. Эюркямляриндян санбаллы адамлара охшайырдылар.

Гызылдиш :

– Даща мяня сцзмяйин – деди,– Бясди. Ичмирям.

–Ичмирсян, ичмя. Амма гой бадян долу галсын – бадяляря араг сцзян оьлан мызылданды.

Сяссиз-сямирсиз йейиб-ичмяйя давам елядиляр. Щава гаралмаг цзря иди. Хяфиф мещ есирди. Тут аьаъынын йарпаглары пычылдашырды. Гызылдиш ялини сцфрядян чякмишди. Йеня гоншу масаны оьрун-оьрун изляйирди. Еля бил ов пусурду.

– Гядеш, эял щаг-щесаб еля – гоншу масадан отkям, юзцндян разы бир сяс ешидилди. Кабабчы сяс эялян тяряфя эетди – Гонаг олун – деди.

Uъабойлу мцштяри портманесиндян пул чыхарыб кабабчы Надиря узатды. Надир пулу эютцрцб, -Аллащ разы олсун, щямишя гуллуьунузда щазырам,-деди.

Кабабчы ики няфяр гонаьыны гапыйа гядяр ютцрцб эерийя, мангалын йанына гайытды.

Гызылдиш бир «Казбек» йандырыб аь тцстцнц щярисликля сцмцрдц. Цч-дюрд гуллаб вуруб папиросу йеря атды. Айаггабынын уъу иля папиросу язди.

– Мян эетдим – деди. Достлары иля худафизляшиб ити аддымларла щяйятдян чыхды.

* * *

Ики йарысярхош адам «Тязя базар» тяряфя эедирдиляр. Онлар тялясмирдиляр. Арын-архайын йол эедирдиляр. Бир хейли беляъя йол эетдиляр. Гызылдиш оьлан колэя кими архадан эялирди. Онлар айаг сахлайыб дайананда, оьлан да дйанырды. Бу минвалла Басин кцчясиня гядяр эялиб чыхдылар. Бурда ики няфярдян бири, уъа бойлу, арыг киши йолдашындан айрылыб готик цслублу гядим бинанын ортасындакы аркадан бинанын щяйятиня доьру аддымлады . О, арканы кечиб щяйятя эиряр-эирмяз бир сигарет дя йандырды. Гызылдиш гузьун кими шыьыйыб онун башынын цстцнц кясдирди.

– Дайан, оьраш – гызыл дишляри парылдады.

– Сян кимсян ? Ня истяйирсян?

– Язрайылам. Ъаныву истяйирям.

– Ахмаглама, чых эет. Чых эет юз йолуннан.

– Шящид арвадына сташырсан? Намузсуз кюпяк оьлу.

– Пул истяйирсян? – кишинин сяси титряди.

Гызылдишин ялиндяки бычыьын тийяси ани олараг гаранлыгда гювс ъызыб кишинин синясиня санъылды… Киши сяндирляди, амма йыхылмады. Гызылдиш оьлан ъялд дюнцб аркайа эирди, тини бурулуб эюздян итди. Гачаркян биръя дяфя дя олсун дюнцб эери бахмады…

Киши щейрятдян дюнцб галмышды. Щеч ня анламырды. Яввялъя щеч аьры да щисс етмяди. Сонра айаглары бошалмаьа башлады. Яли иля йарасыны тутду. Исти ган бармаглары арасындан ахыб сцзцлцрду. Боьулурду, няфяси чатмырды. Эюзляри алаъаланырды. Киши йаваш-йаваш дизляри цстцня чюкдц. Вар эцъцнц топлайыб айаьа галхмаг, гышгырмаг истяди. Галха билмяди. Кцчянин ортасында ган ичиндя йыхылыб галды…

* * *

Бакынын кющня мящялляринин бириндя Надир кишинин щяйятиндя гуруб йаратдыьы кабабханасындакы хартут аьаъынын алтында гонаглыг давам едирди. Оьланларын арасында быь йери тязяъя тярлямиш Огтай беля бир мяълисдя иштирак етдийиндян чох мямнум эюрцнцрдц. О, беля мяълисляря тязя айаг ачмышды, даща доьрусу о, гызыл оьланларын етибарыны газанмышды. Бу мящяллядя гызыл оьланларын етибарини газанмаг ися чох мцшкцл мясяля иди, щяр дялиганлы бу шяряфя наил ола билмязди. Кющня мящяллянин юз йазылмамыш ганунлары варды. Бцтцн мящялля йазылмамыш ганунларла йашайырды.

Бу мящяллядя тюрятдикляри ъинайятляря эюря йатыб-чыханлар да аз дейилдиляр. Мящяллянин адамлары дювлят ганунларындан чох, сярт вя амансыз мящялля ганунларындан горхардылар. Дювлятин гойдуьу ганунларын йанындан сивишиб йан кечмяк цчцн онлар йоллар тапырдылар. Ян азындан сащя мцвяккили, мцфтя олан щяр шейи ичяри ютцрян, бир гарын йемяйя чох шейя эюз йуман эомбул Елсевярля дил тапмаг оларды…

Амма бу мящяллянин дя юмрцня аз галмышды. Йени чохмяртябяли биналар шящярдя эцнбяэцн чохалыр, артыг кюмцрчц базары, кубинка ятрафында да эюйдялянляр уъалыр, юз адят яняняляри олан бу мящяллянин дя йени эюркям алыб, тамамиля дяйишмясиня аз галырды.

Артыг бу мящяллядя дя йатыб-чыханлар дейил, иш адамлары, вязифя сащибляри мараг кясб едир, щюрмят вя ещтирам мящз онлара йюнялирди.

Кабабчы Надир эеъя-эцндцз демядян лап ъаван чаьларындан щяйятиндяки кабабханайа эялян щяр кясин гуллуьунда дурмаьа щазыр вязиййятдяйди. Шящярин ян щюрмятли адамлары Надирин кабабханасына эялярдиляр. Яслиндя чох да бюйцк олмайан, йайда цч хартут аьаъынын алтындакы масалардан, гышда ися евинин айнябяндиндяки ири столдан ибарят олан бу кабабхананы шящярин диэяр иашя обйектляриндян фяргляндирян бир ъящят варды. Бу да кабабчы Надирин лцля кабабы иди. Бакынын щеч бир йериндя беля лцля кабаб вермирдиляр. Мясяля бурасында иди ки, Надир киши лцля кабабы хцсуси, юзцня мяхсус ресептля щазырлайырды.Ян ясас юзяллийи ися онда иди ки, ип-исти лцля кабаблар сойуг дондурма кими аьызда ярийирди.Бцтцн Бакынын ян мяшщур какбабчылары ня гядяр чалышсалар да кабабчы Надирин лцля кабабынын сиррини тапа билмирдиляр…

Быь йери тязяъя тярлямяйя башламыш Огтайын бахышлары думанланмышды. Ъейиллярин йанында она сюз демяк дцшмязди. Бирдян дялиганлы йухудан айылан кими олду, бахыб эюрдц ки, йолдашларындан биринин маса архасында йери бош галыб. Ариф ня вахт мяълиси тярк етмишдися хябяри олмамышды. Инди онун йерини бош эюрцб тяяъублянди.

– Ариф щардады? – деди.

– Эетди…

– Щара эетди, нюш эетди? Бизи адам саймыр?

– Фикир вермя, контуженыды.

– Няди, няди ?

– Аля, контуженыды, 20 йанварда йараланыб. Бир аз о сюз.

– Саьалмайыб бяйям? Он ил кечиб арадан, онда мян балаъа ушаг идим.

– Сян эеня дя балаъа ушагсан.

Дялиганлы мцбащися етмяк истяди, истяди гядеш дедийи адамын сюзцнц гайтарсын. Саь тяряфиндя отурмуш идманчы эюркямли зящмли оьлан йавашъа онун айаьыны тапдалады. Йяни, дилини кяс. Дялиганлы дилини кясяня охшамырды. Ичдийи араг юз ишинин эюрмцшдц. Гяфил йаьыш чилямяйя башлады вя хошаэялмяз сющбят унудулду.

– Эетмяк вахтыды, ушаглар , – деди гядеш.

Йаьыш эетдикъя эцълянирди…

* * *

Йаьыш контужены Арифи шящидляр хийабаында йахалады. Ариф аьлайырды. Щюнкцр-щюнкцр аьлайырды. Гара мярмярдя щякк олунмуш шякил Арифя бахыб эцлцмсяйирди. Мязар дашынын цстцндя йазылмышды:


Ялякбяр Язизов

12.08.1964 – 20.01.1990


Йаьыш еля йаьырда ки, тут уъундан эюйя чых. Вя контужены Ариф, блатной Ариф эеъя йарысы шящид Ялякбярин гябри башында йаьышын уъундан тутуб эюйя чыхарды…


***


…Кцчянин ортасында йыхылыб галмыш бычагланмыш кишинин ганы йаьыш суйуна гарышыб асфалт цстцндя юзцня чухур арайырды. Чохданды Бакыда беля йаьыш йаьмамышды. Йаьыш дамлалары евлярин дамларыны, пянъярялярин шцшялярини инадла дюйцрдц.

1990-ъы илин ганлы 20 йанвар эцнцнцн ертяси эцнц шящяря беля боз-буланаг бир йаьыш йаьмышды. Ариф 20 йанвар метросундан хофланырды. Чалышырды ки, йолу бу тяряфлярдян дцшмясин, юмрцнц ян аъы эеъясини 1990-ъы илин гара йанвар эеъясиндя метронун йанындакы мейданда йашамышды. О, йцзлярля бакылы кими рус танкларынын гаршысына яли йалын чыхмышды. Ялякбяри вуран ясэяри эюрмцшдц, онларын эюзляри растлашмышды. О анда Арифин эюзляриндя бир ъцт хянъяр парламышды. Дяли кими няря чякиб баьырмышды, еля баьырмышды ки, сонра бир мцддят сяси батмышды…

Якбярин вурулмасы, рус ясэяринин ган чякмиш гырмызы эюзляри Арифи кабус кими изляйирди…

* * *

Кабабчы Надир щяфтядя бир дяфя, ъцмя эцнляри Эюй мясъидя эедиб нязир верирди. Виъданы ращат оларды – она еля эялирди ки, бу онун мцсялманлыг боръудур. Оруъ тутмазды, намаз гылмазды, амма, щяр ъцмя эцнц мцтляг мясъидя эедярди, юз аляминдя саваб газанарды.

Айда бир дяфя сащя мцвяккилиня «нязир» верирди – бу ися онун вятяндашлыг вязифясийди. Демяли о, кющня мящяллянин ян нцмуняви адамларындан бири сайылырды, папирос чякмирди, ички ичмирди, зина елямирди, онун-бунун пахыллыьыны чякмирди, арвад кими гейбят гырмырды. Даща ня истяйирсян ъаным. Адам неъя олар?

Эюй мясъиддян хейир-дуа, сащя мцвяккилиндян «добро» алмышды. Бала-бала йашайырды юзцйчцн. Шящярин ян мяшщур кабабçıларындан бириyдi – кющня мящяллядя бюйцk дя, кичик дя онун урватыны сахлайырды, онунла фяхр едирдиляр. Надир мящяллянин хейириnдян-шяриндян галмазды. Хейирдя, шярдя юз йерини, юзцнц, сюзцнц билирди.

Кабабчы Надир дцз-ямялли тящсил алмамышды, сяккизинъи синифдян сонра ахшам мяктябиня эедиб эялмишди. Охумуш адамлара хцсуси ряьбяти варды, – буну щамы билирди. Онун худмани кабабханасына алимляр, шаирляр, йазычылар, ряссамлар эялиб эедярди. Онун даими мцштяриляри арасында бюйцк адамлар, щятта назир мцавинляри дя варды.

Надир кабаб бишириб сатмагла юзцня эцзаран газанмышды, аиля гуруб арвад-ушаг сащиби олмушду. Оьлу Закир дцнйайа эяляндя учмаьа ганады йохду, ганады олсайды мцтляг учарды. Учуб шящярин цстцндя дювря вурарды. Ушаг дил ачыб данышмаьа башладыьы эцн юзцня сюз верди ки, бу ушаг атасы кими кабабчы олмайаъаг, йахшы охуйуб али тящсил алаъаг – бащалы гара костйум, аьаппаг кюйняк, бязякли галстук тахаъаг (Кабабчы Надир юмрцндя биръя дяфя дя олсун галстук тахмамышды).

О, юзцня вердийи сюзя ямял еляdи, киши кими сюзцнün цстцндя дурду. Инсафян ушаг юзц дя фярасятли чыхды. Кабабчы Надир оьлуну Игтисад Университетиндя охутдурду.

Вахт, маъал тапдыьы эцнлярдя эедиб Игтисад Университетинин габаьыны кясдирярди. Тялябяляр дярсдян чыханда gизлиъя оьлуну изляйирди, шuх эейимли, уъа бойлу оьлу тялябя достлары иля кафейя эиряняdяк онларын архасынъа эедярди. Сонра тялям-тялясик евя дюнцрдц – о эцн ян хошбяхт адам оларды.

Беля хошбяхт эцнлярдя кабабчы Надир юз ушаглыг, йенийетмялик иллярини хатырлайарды. Онун ушаглыг илляри мцщарибя илляриня, ган-гада, юлцм-итим заманына дцшмцшдц. Ата мцщарибядя, ана – арха ъябщядя… Беш ушаг… Бир гарны аъ, бир гарны тох бюйцмцшдц Надир.

«Аллащ Щитлерин öйуну йыхсын! Балаларымы йетим гойду», – анасы ялини дизцня чырпыб аьлайарды. Анасы аьлайанда Надир юз аъизлийиндян язаб чякирди. Ялиндян щеч ня эялмирди, анасына, баъыларына гошулуб аьламаг истяйирди. Амма дишини-дишиня сыхыб щыъгырыьыны боьурду. О, евин кишисийди. Киши аьламаз…

Надир кющня мящяллядя доьулмушду. Ушаглыьы, эянълийи бу мящяллядя кечмишди, бу мящяллядя бюйцйцб бойа-баша чатмышды. Бу мящяллядя киши сюзцнцн чякиси чох аьыр иди…

Кабабчы Надир ел арасында дейилдийи кими йемяди, ичмяди, эеймяди, эеъя-эцндцз мангал башында тяр тюкдц, оьлу Закири охутдурду. Закир да Закир иди ща – еля бил бу мящяллянин ушаьы дейилди, щеч кимя гайнайыб гарышмады. Университетя эедиб эялди, саатларла китабханаларда отурду, бир дя щярдян бир тялябя йолдашларыйла оьланлы-гызлы кинойа эедярдиляр. Имтащанлардан сонра «Сярин» вя йа «Нярэиз» кафесиндя «кеф чякярдиляр».