Қозғалмалы ойындардың мектеп жасына дейінгі балалардың физикалық даму әсері
(«Балдәурен» бөбекжай-бақшасы» МКҚК, СҚО, Петропавл қаласы)
Қозғалмалы ойындардың балалардың дамуына әсерін зерттеудің өзектілігі мектеп жасына дейінгі балаларда өмірлік маңызды базалық, локомотивтік дағдыларды қалыптасады, қозғалыс тәжірибесінің негізі құрылады, оның элементтерінен кейін барлық қозғалыс белсенділігі қалыптасады.
Қалыпты дамып келе жатқан бала туылғаннан бастап қозғалысқа ұмтылады. Балалар әдетте ойындарда үлкен қозғалыс қажеттілігін қанағаттандыруға тырысады. Олар үшін ойнау, ең алдымен, қозғалу, әрекет ету. П. Ф. Лесгафт, Е. А. Покровский, К. Д. Ушинский және т. б. сияқты отандық мұғалімдердің айтуынша, ашық ойындар дене тәрбиесінің ең тиімді құралы болып табылады.
Қозғалмалы ойындардың жетілдірудің таптырмас құралы болып табылады; оларды дамыта отырып, жылдамдықты, төзімділікті, қимылдарды үйлестіруді қалыптастыруға ықпал етеді. Көптеген қозғалыстар тыныс алуды, қан айналымын және метаболизм процестерін белсендіреді. Бұл өз кезегінде психикалық белсенділікке пайдалы әсер етеді. Қозғалмалы ойындардың баланың ақыл-ой тәрбиесіндегі рөлі зор: балалар ережелерге сәйкес әрекет етуді, кеңістіктік терминологияны игеруді, өзгерген ойын жағдайында саналы түрде әрекет етуді және қоршаған әлемді тануды үйренеді. Ойын барысында есте сақтау, идеялар белсендіріледі, ойлау, қиял дамиды. Балалар ойынның мағынасын игереді, ережелерді есте сақтайды, таңдалған рөлге сәйкес әрекет етуді үйренеді, қолда бар моториканы шығармашылықпен қолданады, өз әрекеттері мен жолдастарының әрекеттерін талдауға үйренеді. Қозғалмалы ойындардың адамгершілік тәрбиесі үшін де үлкен маңызға ие. Балалар ұжымда әрекет етуге, жалпы талаптарға бағынуға үйренеді. Балалар ойын ережелерін заң ретінде қабылдайды және оларды саналы түрде орындау ерік-жігерді қалыптастырады, байсалдылықты, шыдамдылықты, өз іс-әрекеттерін, мінез-құлқын бақылау қабілетін дамытады.
Мәліметтерге сәйкес, мектеп жасына дейінгі балалардың 30% – дан 40% – на дейін моториканың даму деңгейі төмен. Мұның себептері қазіргі өмір салтында жатыр. Психологтар, педагогтар, дәрігерлер балалар мекемелері үшін жалпы тенденцияны атап өтеді – балалардың қозғалыс белсенділігінің төмендеуі (Ю. Ф. Змановский, М. А. Рунова, с. Б. Шарманова, А. и. Федоров), ал мектеп жасына дейінгі бала үшін қозғалыстың жоғалуы-денсаулықтың, дамудың, білімнің жоғалуы. Мектепке дейінгі мекемелердегі балаларды тәрбиелеу және оқыту бағдарламасында денсаулық мәселесі бірінші орында тұрғаны кездейсоқ емес.
Ұстаздық және психологиялық әдебиеттерді терең талдау көрсеткендей, қозғалмалы ойындардың этникалық және басқа да ерекшеліктермен байланысты алуан түрлілікке қарамастан, ойыншылардың қоршаған ортамен қарым-қатынасы және шындықты білу сияқты осы қызмет түріне тән жалпы сипаттамаларды көрсетеді. Қозғалмалы ойындардың барысында балалар физикалық қасиеттерді дамытады, мысалы: жылдамдық, ептілік, төзімділік, икемділік, күш. Ойын барысында: есте сақтау, идеялар белсендіріледі, ойлау, қиял дамиды.
Ашық ойындар әртүрлі критерийлер бойынша кеңінен жіктеледі:
– жасы бойынша (кіші, орта және үлкен мектеп жасына дейінгі балалар үшін немесе балабақшаның жас тобына сәйкес);
– мазмұны бойынша (қарапайым, қарапайым, ережелермен күрделі және жартылай спорттық ойындарға дейін);
