Туоһахта уонна Лэкиэс - страница 10

Саас Харачааһы кытары икки кытыылыыр соноҕоһу тутан быалаан баайбыттара. Соноҕостортон биирин Лэгиэн бэйэтэ айааһаабыта. Оттон иккиһин, күндүл-хаҥыл, айаас буолан өрө мөхсөрүн иһин, Лэгиэн айааһаамаары гыммытын уола Лэкиэс буолуммакка, бэйэтэ айааһаабыта. Ат баайыытын ымпыгын-чымпыгын тутуһан, син аттарын бэлэмнээбиттэрэ. Дьэ күүтүүлээх кэмнэрэ кэлэн, хаар бидиргэхтиирин саҕана, Лэгиэннээх үс баайбыт сүүрүк аттарын сэтиилэнэн, оройуон киинигэр тиийбиттэрэ. Ол саас Харачаас бүтэһигин сүүрбүтэ. Хатыһыылаах икки аҥаар көскө хол аҥаара сырдыктаах, биэтэккэ иккис кэлбитэ. Сүүрдүү кэнниттэн Харачаас уоскуйбутун кэннэ, Лэгиэн атыырын көлөһүннүрбүт моонньун оргууй таптайа-таптайа:

– Дьэ, нохоо, саас ылан, күүһүҥ-күдэҕиҥ бэйэбэр дылы өһүллэргэ бараахтаан эрэр эбит. Онон аны уолуҥ Туоһахта туйаххын хатарар кэмэ кэллэ быһыылаах, – диэбитигэр Харачаас иччитин өйдөөх харахтарынан көрбүтэ уонна сөпсөһөрдүү иҥэрсийэн ылбыта.

Оттон соноҕостортон биирэ, аһара тэһии, күндүл-хаҥыл буолан, суолуттан туораан хаалбыта. Иккиһэ сааскы чигдигэ халты тэбинэн, бүдүрүйэн ортоку кэлбитэ. Инньэ гынан, илиилэрин соттуохтарын, хата, Харачаас бириистээх миэстэни ылан, санаалара син бэттэх кэлбитэ. Атын холкуостар сылгыһыттара аттарын бэркэ баайан кэлбиттэрэ харахха тута быраҕыллыбыта. Аттара кырыыларынан тыкаарыйан, үҥкүүлээмэхтээн сүрдээхтэрэ. Чэ ол да буоллар Лэгиэн санаатын Туоһахтаҕа уура сылдьар, онон бөҕөх. Бу сааскы сүүрдүүгэ харыстаан айааһаабакка, хаһаана сылдьыбыта.

Туоһахта да кини барыллаата төрүөхтэр, бары улаатан төлөһүйэн барбыттара. Онон аҕалара Харачаас хааннааҕынан көрөн, көмөр күдэрик сиэлинэн илгистэн, сыыһа-халты хабыалаан лаһырҕатан, соноҕостор дьалты туттар буолбуттара.

Хаар ууллан, күөххэ үктэнэн, Харачаас үөрэ тотон төлөһүйүү бөҕөтө буолбуттара. Харачаас, Сиэллээх биэ уонна хас да биэ буоланнар, алаас ортотугар баар булгунньах үрдүгэр тахсаннар, сарсыарда аайы күн тахсыытын уруйдаан кистээн дьырылаталларын Туоһахта астына көрөрө. Аллараттан эмиэ хардаран кистээн ылаллара. Оо, Туоһахта эмиэ аҕатын Харачаас курдук хаһан эрэ бэйэтэ бас билэр үөрдэннэҕинэ, итинник күнү уруйдуоҕун санаан, оргууй тыбыыран ыла-ыла сири табыйбахтыыра. Кини обургу ситэн-хотон, ордук күөх от минньигэс ньаассын сүмэтиттэн сүүлэ киирэн, сөп-сөп били тэрилэ кытаатан, хаатыттан тахсан, уһаан бөскөйө тыҥыыра. Этин сааһа хайдах эрэ дьикти минньигэстик, иһин түгэҕин диэки дьырылаан ылара. Этэ-сиинэ тыҥаан, быыппаста ойуолаан, бэйэтин барыллаата соноҕостору үтэн-анньан, күөнүнэн түһүтэлээн, сиирэ-халты хабыалаталаан ылара. Анарааҥҥылара да эргичис гынаат, салгыны тэбиэлээн куһурҕатыһа оонньууллара. Икки кэлин атахтарыгар туран табыйсан да ылаллара. Биллэн турар, ол хамсаныылар хайа да уолҕамдьы оҕотук харамай олоҕор кэлин көрсүөхтээх, үрүҥнэрин-хараларын быһаарар түгэннэригэр, тургутууларыгар туһалыаҕын долоҕойдоругар анааран да көрбөттөрө. Айылҕалатан, ис хааннарыттан оонньуу былаастаах эрчиллиилэрэ этэ.

Ол курдук күөх сайын кэхтэн, көмүс күһүн күлүмүрдээн ааспыта. Маҥнайгы хаар кыраһалаабыта. Сир тоҥо быһыытыйбыта, түүнүн дьыбардар түһүтэлииллэрэ. Биир үтүө күн били аттаах харамайдар кэлэн кинилэри, хас да соноҕоһу, үөртэн быһа анньан арааран, күөйэ көтүтэн, кэккэлэһэ сытар алааска үүрэн киллэрэн, хааччахха хаайбыттара. Туоһахта хайдах эрэ уйуһуйан хаалбыта. Тоҥ күөнүнэн түһүөлээн хааччах сиэрдийэлэрин тоһутуохча тииһэн эрдэҕинэ, били икки харамайдартан биирдэһэ уһун ураҕаска туох эрэ быатын иилэн баран, кини диэки сыбдыйан эрэрэ баара да, моонньун төрдүн диэки быа иилиллэ түспүтэ. Туоһахта онтон соһуйан, таныытын тардырҕатаат, туора ойон иһэн, моонньуттан эпсэри ылбыт быа кытаанахтык тардыбытыттан сөһүргэстии түспүтэ. Оо, аймалҕан бөҕө буолан эрэрин кулгааҕын уһугунан истэн аһарбыта. Ойон тураат, аны төттөрү өттүгэр ыстаммыта. Ок-сиэ! Били моонньун ыбылы ылбыт быа быһа ыстанан, «тас» гыммыт тыаһыттан соһуйан, Туоһахта хааччах үрдүнэн көтөн күдээрийбитэ. Уонна кэннигэр били харамайдар хаһыыларын хаалларан, иннин хоту ойуолаабыта. Лэкиэс Туоһахтата быатын быһа түһэн, түөрт үүт күрүө үрдүнэн күндүл сиэр сиэлэ өрө үрэл гынан ойон кыырайаат, сабыдыал кутуруга субурус гынан уохтаахтык ойуолаабытын астына көрөн турдаҕына, аҕата хаһыытаан тоҕо барбыта: