Туоһахта уонна Лэкиэс - страница 12



Лэгиэн табах уурунан мохуоркатын соппойо олорон, уола баайыллан турар соноҕоһу астыммыттыы одуулуурун бэлиэтии көрөн, арыттаах араҕас тиистэрэ атыгыраан, мүчүйэн ылбыта. Кини иннигэр икки күннэригэр сылдьар эдэрдэр: уола, оҕотук бэйэтэ уолан, уолҕамдьы уонна саҥа быаламмыт, сүүһүн ортотугар туоһахталаах күндүл-хаҥыл соноҕос. Боҕуу быатыттан иҥнэн, тула холоруктаан, икки илин туйахтарынан сири табыйбахтаан, харалҕаннык кистээн дьириһитэр соноҕоһу көрөн, улаханнык астыммыта. Бу икки эдэр сүрэхтэр биирэ – айааһаары, хатыс быаны лаппыйан, баҕанаҕа эпсэри тардыбыт, иккиһэ онно сөпсөспөт мөккүөрүгэр тыын былдьаһан, үрүҥүнэн көрөн, мөхсөн бураллаҥныыра. Дьэ ол бэйэлэрэ имнэрин билсэр, ким кыайыылаах тахсара быһаарыллар түгэннэрэ тирээн кэлбитэ. Туоһахта уоскуйа быһыытыйбытын кэннэ, Лэгиэн уолугар Лэкиэскэ:

– Чэй, – диэн кылгас саҥа аллайыы кэннэ Лэкиэс сыбдыйан кэлэн, тыҥаан турар быаны харбаан ылан тардан барбыта. Лэгиэн уонна өссө биир киһи буолан көмөлөөн, Туоһахтаны баҕанаҕа сыһыары тардыбыттара. Сиэрдийэ быыһынан кутуругуттан эрийэ тардан хааччах бөҕө-таҕа сиэрдийэлэригэр хам тардан кэбиспиттэрэ.

Туоһахта мөхсөн да туһа суоҕун сэрэйэн турунан кэбистэ. Тугу эрэ эҥил баһыгар кэтэрдэн эрдэхтэринэ, соһуйан, өрүтэ ходьоҥолоон тиргиллэн көрдө да, кыаллыбата. Баһын ыга тардан сулары кэтэртилэр. Оо, аны айаҕар тугу эрэ кылыгыратан-халыгыратан симтилэр. Тымныы тимир дьабадьытын таарыйбытыгар сөбүлээбэккэ, баһын илгистээри гыммыта табыллыбата. Аны арҕаһын, уорҕатын имэрийбэхтииллэр, тугу эрэ үлүгүнэһэллэр. Хаар-сиир эрэ талбытынан дьапталанар уорҕатыгар тугу эрэ саба ууран баран, иһин курдуу экчэччи хам тартылар. Туоһахта туохха-туохха түбэспитин билбэккэ, атаҕынан сири табыйа-табыйа тыбыырар, хаһыҥырыыр эрэ аатыгар турда. Сүрэҕэ тахсан барыах курдук биллиргиирэ, ордук моонньун хам ылбыт хатыс быа тууйар сиригэр ньиллиргииргэ дылыта. Оо, арай маны аҕата Харачаас көрөрө буоллар, сытыы тиистэринэн, тоҥ күөнүнэн, дьаргыл таас туйаҕынан тырыта-хайыта табыйталаан, тоҕута-быһыта тэбиэлээн сөптөрүн көрдөртүө этэ. Оо, абатын ини. Хараҕын уута субуруйда, ис-иһиттэн эҥсэн ийэлээх аҕабар иһиллээрэй, баҕар, иһиттэхтэринэ, көмүскүү сүүрэн бурҕачыҥнаан кэлиэхтэрэ диэх курдук санааттан кистээн дьириһиппитэ алаас эниэлэригэр эҥсиллэн, туруу тумулларыгар охсуллан бара турбута. Лэгиэн Туоһахтаны сыарҕаҕа сэтиилээн айааһыыр ньымалааҕын туттан, биир акка сыарҕа көлүйэн хааччахха киллэрээри гыммытын уола Лэкиэс сөпсөспөтө. Бу күнү кини сүрэҕэр бүөбэйдээн үс сыл күүппүтэ. Туоһахта түөрт түөрэм туйахтарын үрдүгэр чэпчикитик дугунан үҥкүүлээмэхтээн ылаттыыр, үрдүк арҕаһын үрдүнэн бураллаҥныы оонньуур ньалака сиэллээх, суон төрдүлээх уһун күөкэйбит моойдоох, кылдьыылаах чаккырыас харахтаах, субуллубут сабыдыал кутуруктаах, киһи эрэ астына, дуоһуйа, умсугуйа көрөр үчүгэй быһыылаах-таһаалаах, сүүһүгэр туоһахталаах күндүл күөх көҕөччөр соноҕос буола ситэн сириэдийбитэ. Лэкиэс да кыаһаан эрдээх сэбэрэлээх, дараҕар сарыннаах, кырыылаах харылаах уола хаан, эр бэрдэ буолан, борбуйун көтөҕөн, саадаҕын үстэ курданан ситэн-хотон, Туоһахтаны айааһыырга толору бэлэм буолбута. Бу үүммүт күн икки атах уонна Дьөһөгөй оҕото түҥ былыргы таас үйэтигэр Таас Бас уонна тураҕас атыыр хааннаах хапсыһыыларын иннинээҕи түгэн курдук, чыҥкыныы тыҥаабыта. Ол эрэн манна эйэлээх, илин-кэлин быһаарсыы, айааһааһын уонна айааһаныы түгэнэ үүммүтэ.