– Вася! Васютка! Сан бер!.. – ненан мохь хезира цунна ша синкхетамах волуш.
Кхетаме веача, шена уллохь, йерриг йуьхь йерина, йоьлхуш нана а, мере оьзначу голаш тIе корта а таIийна, сауьйзуш Iен тIехьа, коч айайеллачохь, хечин борчехула хьала а, букъа тIе а хIиттина цIен аьрснаш а долуш да а гира цунна…
Хьуьн чуьра араваьлла Васал, ши куьг букъа тIехьа а диллина, меллаша цIехьа волавелира. Дукъа тIе хьалаваьлча, кешнашка нисвелла, сецча, доцца доIа дира цо. ТIаккха, йуьйцинчу кертах дехьа а ваьлла, тIехIуттуш, xIop а коша тIехула дайн куьг хьокхуш, чекхвелира. Баьрзийн гIовлешка дийгIина гIайракхах кечдина тIулгаш а, Iарждала доьлла хIолламаш а дара. Васална бевзара баьрзнаш кIел бохкурш. Уьш цуьнан бIаьхаллин накъостий бара, бархI шо хьалха дехьа чохь Iаьрчхе-Юрт барона Николайс йохочу дийнахь байъина. ХIинца йац цигахь и йурт. Лаьттаца дIашарйелла. Дохийначу цIенойн баьрзнаш ду охьадилхина довлаза пенаш хаалуш йукъ-йукъа. Ирахь дакъаделла йурт йагийначу цIаро чахчийна стоьмийн дитташ. КIора хилла даьгначийн йуьхкех.
Оьрсийн xIop а ахархочун санна, декъаза хилира Лопуховн доьзалан дахар а. Iуьйранна са ма-тесси помещикан кхаш тIе балха боьлхура, суьйранна бода боллалц цунна букъ сеттабора. Цуьнан йалта ца дийча, шениг доьйла йацара, цуьнниг чу ца дерзийча, шениг чудерзадойла йацара. ТIаьхьа дIадийна йалта мегарг ца кхуьура йа йокъано хIаллакдора. Хьийкъина кхиъна йалта лай кIел доьдура дукха хьолахь, баринан йалта чу ца дерзийча, шайчунна тIегIойла доцуш. Мацаллел а, къоьллел а садетта халаниг бариний, цуьнан йалхоший сийсазбар дара. Бераллехь хьоьгу хало-м хIун дара, иэхье мел дерг ловра цара къоначу хенахь. Васалан а йара йиэза йоI. Цуьнан дуьненан самукъе, вахаран Iалашо. Цунах ваьлча, ша лийр ву а моьттуш. Аьрха Маринка. Амма барино къанвелча а ца йуьтура шен акха амалш. Лела а йина, цо луларчу помещикца тоьллачу жIаьлех хийцира Марина а, Васалан жимахйолу йиша Полина а. Ткъа Василий салтана Кавказе хьажийра. Нохчийчу. Кхузахь цунна хьалхахIиттира цкъа а дуьйцу ца хезна буьрса лаьмнаш. Сийначу вертанах хьаьрчича санна Iохку шуьйра раьгIнаш. Цигахь деха хIокху маситта шарахь шен маршонехьа турпала къуьйсу нохчийн жима халкъ.
Къиза дара кхузахь иза Iазапе лаца веанчу салтичун дахар. Цхьа минот а йацара кхерам боцуш. XIop а минотехь вожо тарлора нохчочун тоьпан дIаьндарго. Амма йоллучул хала йара тIеман муштра, походни дахар, эпсарийн йаппарш.
Суьйренашца казармашкахь салташа шайн иллешкахь олуш ма-хиллира:
ГIоли йу дуьнен чу цавалар,
Салтичун дукъ уьйзуш лелачул.
Дуьне мел ду лоьхуш леларх,
Карор дац цул къиза дахар.
Со Даймехкан гIарол ву,
ЦIеша буьзна сан букъ бу.
Со Даймехкан гIортор йу,
Буй-тIара суна совгIат ду…
Схьавеана шо далале цуьнга кехат кхечира, нана йелла аьлла. ШолгIачу шарахь да кхелхира. Василийн догделира дуьненах. Кхуза кхаьччахьана дуьйна цунна сих-сиха хезара, дуккха а салтий нохчашкахьа буьйлу бохуш. Нохчийчохь йу, бохура, цара а, церан дайша а дукха сатийсина маршо.
Цигахь дехарш маьрша, майра, тешаме адамаш ду. Цигахь бац помещикаш. Дац стага стаг вацор. Адамех йохк-иэцар ца йо. Цигахь хьоло ца къестабо къонахий. Цигахь стеган сий до. Цигахь лакхара лору хьекъале, майра, оьзда, хьуьнаре верг. Цигахь тIемалочун сий ду. ТIехула тIе, цара бийриг бакъонан тIом бу, шайн къоман маршонехьа. Царна ца лаьа оьрсийн паччахьан къиза Iедал тIелаца, крепостной Iазапан дукъ кочадолла. Уьш харцонна дуьхьалбуьйлу.
