Бәйдібек баба 1419 жылы қайтыс болып, бүгінгі Оңтүстік-Қазақстан облысына қарасты Бала Бөген деген жердегі Дөңгелек төбенің етегіне жерленеді. Соңғы жылдары ұрпақтары басына күмбездеп үлкен ескерткіш орнатты.
Нұрила ана 1424 жылы есейген ұлы Жарықшақты нағашысы Моғолстан ханы Уайсқа алып келіп таныстырады. Уайс хан Жарықшақтың терең білім алуына көмектесіп, Ташкент қаласындағы бір мешіттің имандылығына тағайындайды. Кейін Ташкент шаһарының әміріне кеңесші етеді. Соңынан оның бүкіл Жетісуды билеуіне көмектеседі. Жарықшақ оны ұзақ жылдар билейді. Сонда жүріп, Парсы сияқты үлкен мемлекетпен халықаралық қатынасты нығайтуға үлкен үлес қосады, сөйтіп ел билеу ісінде айтулы дарындылық танытып, зор даңқа ие болады.
Жарықшақтың екі әйелі болды. Бәйбішесі Тәуекелбибіден Албан, Суан туылды. Ал кіші әйелі, қожаның қызы Бибіфатимадан Дулат дүниеге келді. Ол көне түркі деректерінде Дулу, ал парсы жазбаларында Дуглат, Дукулат деп аталды. Қызайымынан туғандары өз жұртында қызай-наймандар деп аталып кетті.
Дулат Бұхараның Дәрілфі медресесінде дәрістеп, үлкен білім алады. Іле алатауына қарасты алқаптарды билеу мұра ретінде еншісіне тиді. 1452 жылы Есенбұға ханның көмегімен әкесінің орнына бүкіл Жетісуды билеуге қолы жетті. Бірақ анасының кеңесімен Жетісудың шығыс бөлігін бауырларына бөліп беріп, ал өзі оның тек батыс бөлігін ғана биледі. Дегенмен бұған разы болмаған бауырлары Албан мен Суан одан бөлініп, Көкше өңіріне қарай жылжыды. Кейін Албан қайтып оралғанымен, Суан сол жақта қалып қойды, ал біраз бөлігі тіпті Моңғол даласына өтіп кетті. Дулат 1426–1506 жылдар аралығында өмір сүріп, 80 келген жасында өмірден озды. Дулаттан: Сиқым, Жаныс, Ботбай, Шымыр деген 4 ұл тарайды. Бұлардың әрі қарай қалай тарқайтындығын білгісі келгендер оны шежіреміздің соңында берілген қосымша тараудан оқып, зейіндей алады
6 бөлім
ОРТА ЖҮЗ ХАҚЫНДА
Орта жүзден құдандалдығымыз арғын, тарақты руларымен бар. Арғындар тарихымызда аталатын Ұлы қоныс аудару жылдары Алтай өңірінен бірге көшіп келген өте көне, үлкен, белді рулардың бірі. Айтулы Сүйінбай ақынның қырғыз Қатағанмен айтысқанда айтатын: "Мынау тұрған арғының–арғын деген сансызың. Жер түбіне кетесің ұстасаң оның тамырын",– деген жалынды жыр жолдары осы халыққа арналған.
Қазақ Совет энциклопедиясында: "Арғын – Ота жүз құрамына кіретін алты арыс елдің ең көбінің бірі… Арғынның бірінші бәйбішесі Ергүлден–Мейрам, оның балалары: Қуандық, Сүйіндік, Бегендік, Шегендік, Қаракесек. Қыздан туған жиені Тарақты–А-ның "ноқта ағасы" деп аталады. Екінші бәйбішесі Момыннан төртеу: 1) Ақсопы, одан–Қанжығалы, Тобықты; 2) Қарасопы, одан–Бәсентиін, Қарауыл; 3) Сарысопы, одан–Атығай; 4) Тәнбіссопы, одан–Сарыжетім,Шақшақ. Момыннан тараған бұл ұрпақ "Жеті Момын" деп аталады. Ғылми жағынан көзге ерекше түсетін жай – А. тайпасының елдік аты (этнонимі). Ол бізге ежелгі заманда жасаған Ғұн (Ғын) елінің атын еске түсіреді. Сол елдің аты осы А. тайпасында сақталған деуге болады…
Тарихи мәліметтерде А. аты бірнеше түрде кездеседі: Ғын, Ғұн, Ақ Ғұн, Қара Ғұн, Аруғ-Ғұн, Тағ-Ғұн… Мұндағы "Ақ", "аруғ" (арық) сөздері "таза", "ару" деген ұғымды көрсетеді. Ерте кезде тайпаларды біріктіріп, оған басшы болған оқтарды осылай атайтын болған… А-дарды және оның құрамына кірген Басымылды (Басым елі) оңт. пен солт. Тайпаларының араласунан шыққан ел деп бірінші айтқан – франц. ғалымы Дюканже. Бергі кезде бұл пікірді Н.А.Аристов пен
