Абусупиян Апенди – уьмметни берекети - страница 3

Совет девюрню башлапгъы йылларын да алим янгы гьукуматны пайдасына не чакъы чалышса да, тек оьзю герти шари атчы, ислам динни къуллукъчусу болгъан ва шо кююнде, къатты кюйде, тайышмай лы да къалгъан. Янгы гьакимликни за манында атеистлер юрютген аллагьсыз лыкъгъа чакъырывларын намуслу кюйде гери ургъан ва о тайпалагъа бир заманда да рази болмагъан. Абусупиян Совет па чалыкъны ичинде яшайгъан муслиман халкълар шариатны законларын юрют меге герек деп айтып ва язып да юрюген.

Тарихчи Адилгерей Гьажиев гелти реген маълуматлагьа гёре, революция ны ва ватандаш давну йылларында сен большевиклени неге якълагъансан деген соравгъа Абусупиян: «Биз шо заманда социалистлени ва Совет гьакимлигини программасы булан бирдокъда таныш тюгюл эдик. Эгердим шо заман соци алистлени, Совет гьакимлигини герти программасын биле болгъан бусам, мен бир заманда да социалистлени якъламас эдим», – деп жавап берген.

1925–1928-нчи йылларда ону редактор лугъуну тюбюнде арап тилде «Баян ул гьакъаикъ» деген Дагъыстанны динчиле рини-ругьанилерини журналы басылып чыгъып тургъан. Шо йылларда Абусупи ян Дагъыстанны гьар ерлеринде «Дини комитетлер» къурув ва оланы ишин юрю тюв гьаракатда жагьчы ёлбашчылардан бириси болгъаны белгили. О комитетле ни членлери халкъны арасында динни ро люн гётермек учун, мадрасалар ва мактаплар къурмакъ учун, совет школалаларда да динни-шариатны дарсларын юрютсюн учун, аллагьсыз большевик тайпаланы динге къаршы ябушувун токътатмакъ учун гьаракат эте болгъанлар, мекенлеш ген есилери де болмайгъан «колхоз» де ген къурумланы маънасызлыгъын олар алда нокъ да сезгенлер ва оланы къурмакъгъа да къаршы чыкъгъанлар.

Абусупиян Акаевни динге ва дюнья яшавуна бакъгъан якъдагъы къаравла ры ону язгъан ва печатдан чыгъаргъан асарларында да ачыкъ кюйде герюнюп тура. Ай рокъда публицистика жанрда язгъан макъалаларында («Имамлыкъны гьакъында», «Бир-эки сёз», «Жагьилле ге бир насигьат», «Давдан улан тувмас», «Къатынлар», «Муталимлер аз болмакъ», «Тынгла бир, не айта» ва оьзгелеринде) ва оьзюню гьар тюрлю китапларына язгъан баш сёзлеринде олар аян англашынагъан тил булан гёрсетилген. Дюньяны ичинде яшав сюреген халкъланы арасында яйыл гъан нече тюр лю де илмулар бар экенлик ни бизин анадаш халкъыбызгъа да айтып ва язып билдирмек, гёрсетмек, анадаш миллетибизни китап маданиятгъа та тындырып ювукълаш-дырмакъ, муна бу – Уллу Ярыкъландырывчуну ва Устазны гьаракатыны гёрмекли янларындан бири болуп токътай. Аслусу, Абусупиян олай тюрлю ва къужурлу илму лар булан та ныш этип, халкъыбызны билимли бол магъа, дюньяны ва ахыратны гьакъында гьар-бир яндан да ойлашмагъа-пикру лашмагъача къыргъан.

Оьзюню жагьлы гьаракатында Абусу пиян, муслиман уьлкелерде генг кюйде белгили болгъан алимлер – къырымлы Исмайыл Гаспринский, мисрулу Мугьам мад Абдо ва Рашид Риза, татарлар Къа юм Насыри ва Шигьабутдин Маржани, дагъыстанлылардан къарабудагъгентли Жамалутдин, дёргелили Назир, яхсайлы лар Манай Алибеков ва Адил Шамсутди нов, къазикъумукълу Али Каяев, чохлу Магьамматмирза Мавраев, табасаранлы Зиявутдин Курихи, акъушалы Алигьажи, тёбенжюнгютейли Юсуп къади, тёбен къазанышлылар Абдулбасыр гьажи, Мустапа къади, Агъарагьим къади, бугленли Бадави къади ва хыйлы оьзгелери бу лан тыгъыс байлавлукъ тутуп чалышгьап.

Анадаш халкъын оьр абурлу даража лагъа етишдирмек учун янын салып ял тапмай, оьмюрюн гьаракатда-жагьлыкъ да оьтгерген сыйлы адамыбыз Абусупи янны аты бир заманда да унутулмас, ону шавлалы юлдузу сёнмес деп инанаман. Амма ону оьзюне буса, даражасына, уллу лугъуна лайыкълы болгъан кюйде, тий ишли кюйде абурубузну мекенли кюй де даим де гёрсетмеге герекбиздир.