Дьулаан чуумпу - страница 3

Хараҥа халыйан кэлиитэ бу дьиэҕэ атын олох саҕаланар. Күнүһүн буолбут түүнүн тиэрэ эргийэр. Күнүскү күлүү сымыйа күлүү, күнүс буолбут кыра үөрүү сымыйа үөрүү эбитин түүҥҥү дьаабы итэҕэтэн төннөр.

Бу диэки дьиэ туттан байаллар. Оскуоланы бүтэрээт ойохтонобут диэбиккэ сонно дьиэ таҥан биэрэллэр. Онон, дэриэбинэлэригэр дьиэ тэллэй курдук үүнэр. Эдэр өттүлэрэ ону сыаналыыр аат диэн суох, арахсара арахсар. Хаарыан дьиэ иччитэхсийэн хааллаҕа ол. Сорох ону туһаҕа таһаарар – түргэнник таҥыллыбыт терем өссө түргэнник көтүрүллэр уонна ханна эрэ утаарыллар. Дьиэ диэн хамнаабат хапытаал. Арай, Атлааһаптартар дьиэ туттарга ыксаабаттар. Дьоннорун дьиэтигэр симиллэн олороллор. Тэллэй-теремоктарга холоотоххо ити дьиэ эмэҕирбит эргэ. Ааҕан көрдөххө – үс ыал буолан олороллор. Ини-бии Атлааһаптар, балтылара Баарычча. Онтуон – туспа ыал. Бэйэтэ, ойоҕо Натааһа, улаатан эрэр кыыстара. Баарычча диэн баарыһына эмиэ обургу кыыстаах, эрэ да суоҕун иһин син биир ыал аатын ылар. Арыйаан төһө да сулумаҕын иһин, син биир туспа хаһаайыстыбанан нэһилиэк испииһэгэр киирэ сылдьар. Хастарый-хастарый – биир дьиэҕэ син батан олороллор. Онтуон балтын илдьэ олорорун дьон хайгыыр эрэ. Аҥаардас дьахтары ханна да сүгүн көрбөттөр. Улахан эбит ол оҕолооҕо. Дьон булбут киһитин сүгүн көрбөт идэлээх. Ким эрэ оҕолооҕун ааһан, уон дьахтар сырыытын сылдьыаҕа. Кинини ким да сирэй-харах анньыа суоҕа. Ким эрэ биирдэ бүдүрүйбүтүн бырастыы гыныахтара суоҕа. Икки убайдаах Баарыччаны ким атаҕастаан алдьаныай? Оттон Арыйаан өр сүтэ сылдьан баран ити дьиэҕэ киирбитэ. Дьонноро өлбүтүгэр да кэлбэтэх сурахтааҕа. Чэ, ол тоҕото биллэр. Саха хаарыан ыччата ханна «сынньанан» тахсарый? Онтуон, онон, маладьыас, балтын, инитин илдьэ олорор. Икки дьахтар үлэлээн эбэллэр. Баарычча баарыһына өссө нэһилиэк дьокутаата буолан турда. Сүөһүлэрин-астарын дьахталлар көмөлөөн көрөллөр, оҕолор да туһалара улахан. Эр дьон? Биирэ хара үлэһит, дьиэҕэ көстөрө ахсыылаах. Биирэ сынньанан кэлбитин иэстэһэн көҥүл олоххо көрүлүүр. Арыт-арыт наһаалаан бу дойдуга уһаабаттыы киэбирэр. Итинник дьон биир кэм кэтэбилгэ сылдьыахтаахтара эбитэ буолуо. Сыл баһыгар-атаҕар охсуллан ааһар милииссийэ кинини, хата, тумнар. Ол эдэр оҕо ити бөрөҕө киирэн биэриэ дуо. Арыйаан аҥаардастыы айбардаан ыал-ыалы аймаата, киһи-киһини сылатта да, ким да мыык да диэбэт. Кини манна кэлиэҕиттэн Атлааһаптарга ким да үктэммэт.

– Баар-суох баарыһынабыт хайаан ити тулуйар? Убайым эрэ диэн саҥатыттан матар ини. Эчикийэ дьокутаат арыый атыны маат ыытыа этэ.

– Сүүрбэ түөрт чааһы бэрдэрэр ини.

– Натааһа аараттан эрэйи көрөн эрдэҕэ. Кини диэн туора киһи буо. Эрим испэт диэн кэпсэнэрэ биирдэ тиэрэ эргийдэҕэ. Эрин аҥаара олох тугун биллэрдэҕэ.

Дьон саӨҥатын туох саба тутуой. Ол Арыйааны утары көрөн туран саҥарбатахтарын ханан эрэ таһаарыахтарын наада. Уонна ити баарыһына диэнтэн атыннык ааттаабат Атлааһабаны тоҕо эрэ кэнниттэн кэпсэл оҥостон тахсаллар. Эрэ суох оҕоломмут билигин да дьон хараҕын аалара буолуо дуо диэххэ айылаах. Оскуоланы бүтэрээт үрдүк үөрэҕи батыһан куораттаабыта иһиллибитэ. Биир сылынан хат буолан дьиэтигэр бүкпүтэ. Туора улуус урдуһуттан кыыс оҕону буллаҕа. Кэлин да таах сылдьыбатаҕа буолуо диэн уорбалыыллара дэлэ дуо. Эр киһи эрэ кэбис диэ суох кыыһа. Ааттыын баарыһына, баардара эрэ Баарычча. Хайаан синньэ сылдьыай. Дьоппуоначыка курдук кыыһы дьахтар аймах барыта уорбалыы көрөрүн туоһута – ити күөдьүйэн кэлэ турар кэпсэтиилэр. Сөҕөн, эдэрин ыһыктыа эрэ суох. Дьоппуон омук кэнсиэрбэлэммит курдук кэрэтин кини сурунан ылбыт диэх курдук. Дьоно сап-сахалар этэ. Онтуон даҕаны өрө көрөн сахаҕа бэрт уол. Хара үлэҕэ миккиллэн, күн уотугар быһа сиэтэн, хараара сатаан баран эбирдэммит курдук. Кылдьыылаах киэҥ харахпыт кытта кыччаабыкка дылы. Куудара баттахпыт түүтэҕирэн бүппүт. Эдэрдэригэр ини-бии Атлааһаптар бу дэриэбинэ кыргыттарын ытатан байбыт буоллахтара. Ол аанньа Онтуон ойоҕо Натааһа кубарыйа хатан киһи өҥнүөх буолбатах. Маҥан мааны кыыс дэммитэ, хаана аҕыйах дуу, сах – өлбүт киһини өрө тардыбыт курдук дьүһүннэнэн иһэр. Оттон Арыйаан обургу арыгы хаанын сиэн, киһи утары көрбөт сирэйдээх. Хаайыылаах бэчээтэ олорон хаалбыт курдук. Тиис-уос баранан, хараҕа иһирдьэ түһэн – сүөл киһи.