– Кымырдаҕастарыҥ идеальнай уопсастыбалар. Кулут хаһан да өрөбөлүүссүйэлээри тииспэт, сэрииһит өлөртөн чаҕыйбат. Дьэ, үлэһит норуот, – Кумааҕы эмиэ өйдөөҕүмсүйдэ.
– Аныгы төрүүргэ кымырдаҕас эрэ буолбатах киһи, – Дьаллай дьааһыйан аллаҕар айаҕын эбии аппатар.
Сонно тута үөн-көйүүр бөҕө онно мустар. Дьаллай бэлэһигэр кумаар киирэн сөтөллөр. Кумааҕы кымырдаҕас уйатын ойо тутан ылан атын уйаҕа быраҕар. Кымырдаҕастар түрүлүөннэрин балайда өр одуулаан турар.
– Доо, эн биир мөлүйүөн дуоллары биэрэбит диэтэллэр бэйэҥ сааххын сиэҥ этэ дуо, – Дьаллай Кумааҕыны үөйбэтэҕинэн үтэн-анньан көрөр.
Yчүгэй кэлэйэн сиргэ силлиир. Кумааҕыҥ хардата, хата, бэлэм:
– Хас да миискэни сиэм этэ. Ол харчыны реально илиибэр тутан туран, – киһиҥ өссө хайдах сиэҕин көрдөрөр.
– Өссө миискэлээх ээ, һа-һа, – Yчүгэй күллэҕэ буолар.
Итиэннэ кэпсэтэн да диэн, таах сэниэни эһэн. Yһүөн мунньардыы туруннулар. Кумааҕы сонно тута кыраабылын баһын тоһутан кэбиһэр.
– Б.., Күтэр сиирэ буолуо. Сатахха киһибит көстөр буолбут. Мунньара тоҕо түргэнэй.
– Бэйэ киэнигэр сүрэҕириминэ, – Дьаллай быһааран кэбиһэр.
Кумааҕы Күтэр кинилэр диэки хайыстаҕын ахсын кыраабылын угун күөрэҥэлэтэр, мустаҕа буолан дайбаммахтыыр. Ыраахтан кини эрэ үлэлиир курдук көстөр. Устунан Дьаллайдыын кыраабылларынан дайбаһан бараллар. Сотору Дьааска кыраабылын уга аны тостор тыаһа иһиллэр. Дьэ, отчут да бөҕөлөрө.
-12-
Кинилэртэн чугас биир өтөх оҕотугар Момуой аалан оттуур. Урут кыттыһан оттуур буолара. Тыла бэрт, үлэни атахтыыр диэн дьоно үүрбүттэр этэ. Быыччыга, бытаана бэйэтин киэнэ. Барыы буолла да: «Барыы дьурхаана буолла да, барыта ыксал», – диэн хара ааныттан кыыһырбытынан барара үһү. Yөхсэ-үөхсэ үлэлээн өнүйбэккин. Чэй өрөөччүлэрэ кини. Чэйэ оргуйан иһиэ баара дуу – ол кэтэһиитэ кыайбыт. Биир субурҕаны устар күнү быһа чөмчөппүтүн улахан сах гынан олорунан кэбиһэрэ үһү. Дьон үлэлии бөҕө сылдьар. Көрдөхтөрүнэ – саах тэллэйэ итиннэ—манна үүнэн олорор үһү. Билигин туспа баран абыраннаҕа. Ким да ыксаппат-хайаабат, барытын аа-дьуо сылдьан бүтэрэр.
Аҕыйах хонуктааҕыта Момуой ачыкытын сүтэрэн иэдэйдэ. Аанньа көрбөтөр да хотуурунан иннин хоту харса суох дайбаан истэ. Туох баар талаҕы, маһы барытын таарыйа солоото. Кымырдаҕастар бирэмиидэлэрэ салгыҥҥа биирдэ баар буолан хаалар. Мөлүйүөнүнэн кымырдаҕас кумаар аармыйатыгар кыттыһан ылар.
Саҥа дайбаан иһэн чэй өрө тахсар. Мас көстөн быстыыһы дуу, көһүннэҕинэ да инчэҕэй, уу буоллаҕына сытыйбыт – айа да айа. Чэйэ кэм да аа-дьуо оргуйар. Элбэҕэ да бэрт – бүтүн солуурга өрүнэр. Сири аһатар, уокка ас кээһэр кэлииһи дуо, бэйэттэн ордорон. Ыта эрэммэтэр да ээр-сэмээр иччитин маныыр. Киһитэ киниэхэ көхсүнэн буолан олорон аһаан лабыйар. Тот бэйэтэ эбии тотор. Итиччэ симнибит киһи хайаан үлэлиэй. Ас иҥиэхтээх, сыта түһүллүөхтээх. Уонна дьэ киэһэ тугу лахсыйыан өйүгэр сааһылыыр. Онтун ыас гынан ыстыы сытан утуйан хаалар. Кини уһуктуор диэри күн арҕаалаата. Иччитин оннугар ыта долгуччу үүммүт от быыһынан бэркэ сүрэҕирэн сүүрэкэлээтэ. Киһитин хотуурун суолун салгыы орох оҥоро сатаата.
Отой да утуйардыы утуйуоҕун тыал түһэн оту-маһы аймаан уһугуннарда. Момуой үөхсүбүтүнэн ойон турда. Хантан эрэ эмискэ баар буолан хаалбыт холорук охсубут отун өрө ытыйан таһааран эрэр эбит. Момуойуҥ холоругу кытары хокуосканан киирсэр киһи буолла. Онтун быыһыгар мэлииппэлииргэ дылы, эмиэ да маатыралаан субурутар:
– Уочча наас, Иза өссө… Б..! Дь..! Бар, киэр буол! Наа немеси…
