* * *
Мымах баай киэhээҥҥи аhылыгын кэнниттэн оронугар сыттаҕына, таhыттан кулут киирэр.
– Тойонуом, үс аттаах киhи кэллэ. Ортоку сэргэҕэ түhэрдибит, – диэн Төтөллөй сонуну иhитиннэрэр.
– Кэллилэр даа? Маанылар дуо? – Мымах эргиллэн сыҥаhаттан тайанан олорор.
– Мааны соҕустар.
Сотору аан аhыллан, үс киhи субуhан киирэн, ааҥҥа туран сүгүрүйдүлэр. Туох даҕаны куйах эҥин баара көстүбэт. Толуу көрүҥнээх дьон.
– Нөрүөн нөргүй!
– Олоруҥ бастыҥ олбоххо. Хантан кэллигит? – диэн Мымах ыйытар.
– Илинтэн сылдьабыт, – ортоку турар аҕамсыйбыт киhи хоруйдуур.
Ыалдьыттар уҥа ороҥҥо кэлэн олороллор.
– Илин хантан кэллигит?
– Ыраахтан, – ыалдьыт хантан кэлбитин тоҕо эрэ чопчу эппэт. Кини икки чанчыга кыырыктыйан эрэр, сабыччы көрбүт харахтаах, көрсүө, номоҕон сирэйдээх.
Үгэс быhыытынан маҥнай хантан кэлбиттэрин, ким удьуора буолалларын этиэхтээх этилэр. Мымах туох эрэ кистэлэҥнээх буоллахтара диэн таайа санаата. Кэргэн дьахталларга сибиэҕэ ас тардалларыгар соруйда. Олох-дьаhах, булт-ас, дьыл эҥин туhунан кэпсэттилэр.
Мымах сибиэҕэ олорон аhаста. Кэпсэтээччи аҕамсыйа барбыт, тойон-хаан көрүҥнээх киhи. Иккис киhи бөдөҥ-садаҥ, бухатыыр көрүҥнээх, үhүстэрэ эдэр. Бииргэ сылдьыhар, аттарын көрөр, аhатар хамначчыттара быhыылаах.
– Бука, туох эрэ соруктаах буолан кэллэххит. Ону иhитиннэриҥ, – Мымах кэтэhэн көрөн баран ыйытар.
– Биhиги эйиэхэ бэйэҕэр эрэ этиэх этибит, – аҕамсыйбыт киhи аргыый саҥарар.
– Эhиги таhараа ыалга тахсыҥ, – Мымах дьиэлээхтэри таhырдьа тахсалларыгар соруйда.
Ыалдьыттар тугу этэллэрин истээри кэтэhэр. Чочумча саҥа суох буолла. Арай оhоххо өhөн эрэр уот тыhыргыыр.
– Дьэ, үйэ уларыйар кэмэ кэллэ. Атын урдустар кэлэн олохпутун огдолутаары гыннылар. Бэйэҥ даҕаны билэн-көрөн олорор инигин, – аҕам киhи суптугур сэҥийэтигэр үүммүт бытыгын туппахтыыр.
Мымах саҥарбат. Эбии туох диирин кэтэhэр. Ааттарын-суолларын, хантан сылдьалларын эппэтэхтэрэ, онон сэрэхэдийэр.
– Бу кэлин, адьас соторутааҕыта, Бахсыга тахсан дьону өлөртөөбүттэр. Икки дьахтары тутан илдьибиттэр. Кыhын дүпсүннэр уоттарын умуруорбуттара. Онон олорон биэрэрбит хайдах да сатаммат буолла, – наар аҕа саастаах ыалдьыт саҥара олордо.
– Талбыт сирдэригэр кэлэн көҥүл айбардаан бараллар, – үрдүк уҥуохтаах, хара бытыктаах, бухатыыр көрүҥнээх эдэр киhи эбэн биэрэр.
– Онон түмсэн, күүспүтүн холбуохха диэн сүбэлэстибит.
– Кимнээх? – Мымах дьэ саҥа таһаарда.
– Илин эҥээр улахан аҕа уустарын үтүөлэрэ.
– Бары дуо?
– Лөгөй тойон хара ааныттан нууччаларга кутурук маhа буолбута. Онон Бороҕон диэкилэри тумуннубут.
– Онно бары сөбүлэстилэр дуо?
– Аҕыйах аҕа ууhа тардыннылар. Хатылы баайа Аан Үөчэй кэтэҕин тарбанар. Кэлэн иhэн Дыгын уолаттарыгар, Өйүк баайга сырыттыбыт. Кинилэр сөбүлэстилэр. Онтон кыра аймахтары таарыйбакка, эйиэхэ быhа кэллибит. Аны эн сөбүлэhэриҥ хаалла.
– Оттон Малдьаҕарга, Дьөппөҥҥө уонна Бөтүҥ, Үөдэй курдук элбэх киhилээх улахан аҕа уустарыгар сылдьыбатыгыт дуо?
– Малдьаҕар, Дьөппөн диэки Дыгын уолаттара сылдьыах буолбуттара. Бөтүҥҥэ атыттар барбыттара. Эн сөбүлэстэххинэ, бу эргиннээҕилэр холбоhуохтара.
– Хайдах кыайар санаалааххытый?
– Бары холбоhон, элбэх буолан ордууларыгар саба түhэбит.
– Оттон арай хотторботуннар? Тимир саалаахтар, бары куйахтаахтар буолбат дуо? Уонна биhиги курдук буолбатахтар, сэриигэ үөрэммит дьон.
– Оччоҕо ордууларын төгүрүйэн, маска да, окко да таhаарбаппыт. Хаайтаран олорон тоҥон, хоргуйан өлүөхтэрэ.
