ЫРААХ МУОРА КУМАҕАР
(Поэма)
Муораҕа күөх күдэрик түһэн,
Чуумпуттан чуумпутук доллоһуйар;
Хаһан эмэ хопто, арыт ытаан, арыт күлэн,
Аймыыр аҥааттыбыт чуҥ салгыны.
Хоту дойдуга көстүбэтэх күн тахсан
Холку хомо долгунугар оонньуур;
Хомо уҥуоргу хоптолоох кумаҕыттан
Тууһуурга
[1] туоруур тыы эрдиитэ оймуур.
Ол оҥочоҕо дьол туһунан, олох туһунан
Икки киһи кэпсэтэрэ.
Чуумпу долгун, балык умнуллан,
Санаа дьоллоох кэлэргэ тиийэрэ.
– Эн, – диирэ эр киһи куолаһа, –
Эрэн биһиэхэ – доҕотторгор,
Олоххо баар бары куһаҕан
Сырдык, ыраас аргыстаах буолар…
Дьахтар куолаһа махтанара
Ыар күнүгэр кээспэтэх доҕотторугар.
Ол курдук уста турбуттара
Муора доллоһуйар долгунугар.
1
Хатыҥ үрэх үрдүгэр
Баар ээ маҥан балаҕан,
[2]Ол дьиэ сырдык хоһугар,
Оо, эн кими көрөҕүн?
Сэрии суоҕар ол дьиэҕэ
Эдэр кэргэн олоорто,
Эдэр кэргэн ол дьиэҕэ
Элбэх дьолу билбитэ.
Онно баара эдэркээн
Бу дьиэ кэргэн аҕата,
Ааҕааччыа, эн кэрэхсиир
Театрыҥ артыыһа.
Онно баара оһуордаах
Түннүктэрин муҥунан
Сибэккини кэккэлиир
Мин эдэр героиням.
Онно баара дьиэ сэргиир
Эдэр кэргэн чыычааҕа,
Мэник киһи, кыра кэргэн –
Хара харах Валентина.
Онно баара үөрэ кырдьар,
Дьон таптыыр эмээхсинэ –
Дьиэни дьиэлиир, сиэнин иитэр
Маанылаах эбэлэрэ.
Хатыҥ үрэх үрдүгэр
Турар маҥан балаҕан…
Бур-бур буруо бургуйар:
Көр суох, чуҥкук, куһаҕан.
Бу дьиэ сырдык хоһугар
Хаалбыт сиэннээх эмээхсин.
Аһыы баттыыр, саас ылар…
Ол да буоллар ыал ээ син.
Кини кэпсиир бар дьоҥҥо:
– Күн-дьыл атын… айака!..
Баарта уолум боруоҥҥа,
Кийиит – хоту, балыкка.
Уонна уоста имэрийэр
Бу ыар сааһын сааталын –
Сиэнэ кыыс, хара харах
Валентина баттаҕын.
Оччоҕуна көмүс таммах
Иэдэһэр илибириир,
Валентина намчы санна
Аргыый ибигириир…
Эбэ кыайыы күнүгэр
Эрэн тиийиэ эриһэн,
Хатыҥ үрэх үрдүгэр
Хааллын маҥан балаҕан.
Ааҕааччыам, тиийиэх биһиги
Муустаах муора биэрэгэр,
Кыайыы иһин силлиэлиин
Бар дьон тустар сиригэр.
2
Уордаах муора милкийэр
Ардах, силлиэ сиригэр
Куба курдук балааккалар
Туртаҥнаһа тураллар.
Фронт сакааһын толоро,
Онно тиийэн олохсуйар
Кыайыы иһин охсуһар
Эдэр биригээдэ.
Онно тиийдэ саха кыыһа
Маня Готовцева,
Туустаах ууну, тыалы кэһэн,
Бэчимэни сосуһа.
Онно тиийдэ саха кыыһа,
Өстөөҕү өһүөмдьүлүү,
Суох эр дьону солбуйан,
Дьоллоох сирин көмүскүү…
Онно күн-дьыл аастар ааһар,
Дүрбүөннээх олох көтөҕөн.
Балык суоҕар кыһыы буолар,
Түүҥҥүн-күҥҥүн умнаҕын.
Оттон муҥха ийэтин тиирэр
Байым балык кэллэҕинэ,
Санааҥ көнөр, кынат буолар,
Үлүмнэһэр күрэххэр
Күнүҥ эмиэ көстө куотар.
Үлэ быыһар, күрэх быыһар
Эмиэ санаа сабардыыр:
«Оҕоҥ ытыыр ыраах дьиэҕэр,
Оттон Кешаҥ ханнаный?!»
Суох ээ сурук. Сыл буолла…
Ымыылыырыҥ туох баарый?
Ырыа этэр: «Көһүт».
Күүтэр.
Ырыа суоҕар мунчаарар.
Онуоха эбии быстах тылы
Дьон сэлбиэр тарҕаппыттар:
«Сураҕа, Кеша өлбүт үһү,
Ону кыыстан кистэтэллэр…»
Уонна харыастар сүрэҕэр
Өрүү ким эрэ сипсийэр:
«Үөр-көт, оонньоо эдэргэр,
Өлбүтү кытта өлбөттөр».
3
Кулуһун курдук уҥуохтаах,
Куппут курдук таһаалаах,
Биригээдэ килбиэннээҕэ
Мирон Сивцев диэн баара.
Кини уран кэпсээнинэн
Тыалы намыратар,
Ытаабыты күллэрэр,
Аһыылааҕы саататар.
Кыайбатахха көмөлөһөр,
