– Лучшему ученику Хальджайской школы Константину… – Кэм да Халдьаайы сыдьаана, кэм да биһиги киһибит эбит.
Үөс диэки дьулуспуттартан, үрдүктэн үрдүккэ тарбачыспыттартан биирдэстэрэ илэ бэйэтинэн дьэ, бу баар. Халдьаайы хаарыан ыччата ханна-ханна тиксибэтэҕэ баарай.
– Биһиги халдьаайылар! – Диэн көрүүбүт, арай.
Билинэр эрэ, суох эрэ – хаата үйэтинээҕи халы-мааргыта хаалбатахха дылы. Араамкалаах суруктар араатардыылларынан, киһибит арыйыы бөҕөнү оҥорбут, учуонайдар учууталларынан буолбут. Ити сэртипикээттэр сэһэргииллэринэн, уолбут саҥа үйэҕэ дьэ сатаабыт, өйүнэн өттөйөн өрөгөй үөрүүтүн билбит. Бириэмэ үнүстүтүүтүн биир тутаах үлэһитин билигин кэлэн, эн хаһан эрэ Халдьаайы ыччата Куолуһут Куоста, куһаҕаҥҥа тиллэр Кумааҕы этиҥ ээ диэн ким үтэн-анньан көрүө баарай. Тырыттыбыт ыстааннаах хаатаны кэрийэриҥ, алҕаска, бэл, тэрэриис дэнэ сылдьыбытыҥ диэн бааһан аныгы үйэҕэ ким алдьаныай. Эҥин моһолу туораан уолбут киһи киһитэ буолбут, Халдьаайыны аан дойду үрдүнэн аатырдыбыт диэн үөрсүөҕүҥ ээ. Үөрсэбит дуу, үөхсэбит дуу – кэм да ордук санаан олустуур, бэрт былдьаһан бэлэстэнэр инибит. Бантааһыйа баар – олох оҥочотун баарыһа диэн. Кумааҕы саҕа бантааһыйаһыт чугаһынан суох ини. Онтун түмүгэ ити баар – сыыппаранан эрэ саныыр, сайдыыны салайар саҥа үйэ саллаатынан буолбут.
Кумааҕы сыыппараларыттан сынньана таарыйа аһаатах буолла. Онтун быыһыгар тэлэбииһэр көрө сатаата. Аһа диэн үксэ бэлэм битэмиин, туһалаах тума арааһа – амтаһыйбакка эрэ аһардан иһэр. Тэлэбииһэрэ “эргиччи эрэйи” этэрин эйэлээх эрэкэлээмэнэн эйэҥэлээн тупсара түһэр. Сыыппара бөҕөнү сыымайдыыбыт, сайдыы туһугар олохпутун толук уурабыт, дыбарыаска дылы бырагырыастанабыт-майырданабыт – эргиччи эрэй эстиэн кэриэтин сир сиҥнэр, халлаан хайдар ини. Үтүө бэйэлээхтэр үөһэ диэки тарбачыһаллар, үрдүктэн үрдүккэ тиийтэлииллэр. Эн үксэппит үтүөҕүн кэннигиттэн сылдьан кэрбээччи хаһан да баар. Барыта таах сибиэ диэххэ айылаах. Кумааҕы, арай, санаатын түһэрбэт. Үөрэт да үөрэт, арый да арый, саҥаттан саҥаны көрдөө да көрдөө. Сөп буолар аат диэн суох. Билии билиэнньигэ, сайдыы солуоһунньуга диэх курдук. Киһибитин букатын маньыйаак диирбит эрэ хаалла. Сатаабат аата саҥата суох сылдьымына, тылынан оонньуурга бары да маастардарбыт. Өссө Момуой курдук:
– Таах сылдьар дьону баран, – диэн үрдүттэн үөҕэрбит эрэ итээтэҕэ.
Кумааҕы хоһун иһигэр өрө холоруктанар. Бүрүбүөртэн бүрүбүөргэ, моньутуортан моньутуорга сыбыытыыр. Ааҕар-суоттуур, кэтиир-маныыр, көннөрөр-хайыыр. Биир үлэни толорор эрэ, биэс үлэни биирдэ гынар эрэ – сылайбата да кыайда. Онтон тура эккирээн тимир сиэйпэтин ырычаахтаһан аста. Хасыһан-хасыһан тот баҕайы паапканы хостоон таһаарда. Сыыппараларыттан төлөрүйэн дуу, бэрт астыммыт көрүҥнээх. Кумааҕы Кумааҕытынан да, хайа муҥун оҕонон сылдьыай, уол уолан киһи буолбут. Уойбута-топпута көстүбэт – иһэ-таһа бүтүннүү иҥиир быһыылаах. Ыспарсымыан үһүө кини – сыыппара быһа сиэн, өй үлэтэ өрүкүтэн букатын уруобат курдук. Сынньанарын оннугар дьарыгын уларытар. Өйүн биир этсиэгэ үлэлиир кэмигэр атына сынньанан эрэрэ буолуо. Ол кэмҥэ эркин экирээнэ эмиэ үлэлээн кэлэр.
– Современный противогаз – это ваше второе лицо. Будьте неотразимы всегда! – Саҥа муодаҕа эппиэттиир эрэһиинэ сирэйдэр элэҥнээн бараллар.
– Уруоттар уруйдуу көрсүүһүлэр итинтиккитин, – эмискэ Кумааҕыбыт тылланар. – Иккис канаал!
Уруобатын уруобат, уруот, баҕас, буолбатах. Атын канаал да биириттэн хаалсыбат:
